فروشگاه ساز بهبود

بررسی جهانی شدن اقتصاد ایران با نگرشی بر روش SWOT

آذر صائمیان¹، رضا ارغنده²

1-مدرس دانشگاه –مدیر آموزش انجمن مدیریت ایران

asemian@yahoo.com

2-دانشجوی کارشناسی ارشد - گروه انرژی-دانشکده مکانیک، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی

r_arghandeh@yahoo.com

چکیده:

 پدیده جهانی شدن یکی از بحث انگیزترین موضوعات فراروی کشـورها درعصر کنـونی اسـت کـه درمـورد آن اخـتلاف نظرهـای بسـیاری وجـود دارد وبررسی آثار و پیامدهای گسترده ایـن فرآینـد بـر ابعـاد مختلـف حیـات انسـانی ازجملــه آثــار سیاســی، اقتصــادی، اجتمــاعی و فرهنگــی آن توجــه خــاص اندیشمندان، سیاسـتمداران، اقتصـاددانان و متولیـان فرهنگـی جهـان را بـه خـودجلب کرده است. جهانی شدن صرفا یک پدیده اقتصادی نیست بلکه پدیده ای اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی و تکنولوژیکی است و مستلزم همگرایی کلیه اهداف عالیه در حوزه های علمی، فناوری، فرهنگی و تجاری و...می باشد تا بتوان با استفاده از فرصتهای مناسب امکانات بالقوه کشور را به بالفعل تبدیل کرد.

 جهان ما هنوز استعداد های کشف نشدهء بسیاری دارد و جهانی شدن امکان اکتشاف استعداد های تمام ناشدنی را ممکن می سازد. کافی است به انرژی برق و اینترنت دسترسی داشته باشید در این صورت یک فرد با استعداد در دور افتاده ترین روستای ایران میتواند استعداد و توانائی خود رابه بزرگترین شرکتهای جهانی عرضه کند و بدون اینکه ازمحدوده روستای خود خارج شود به دنیائی از اطلاعات دسترسی داشته باشد. چالشهای فرا روی ایران برای جهانی شدن را از دو بعد اساسی می توان مورد بحث و نقد قرار داد:

1- بعد درونی

2- بعد بیرونی

در بعد درونی توجه به کلیه شاخص های عملکردی در حوزه نیروی انسانی ،مالی ،ساختاری و بهره وری و... در سازمانهای دولتی و خصوصی از الزامات خواهد بود.در این بعد بررسی نقاط ضعف و قوت و چگونگی ارائه راهکارهای کاربردی برای حضور موثر در عرصه جهانی مورد بحث قرار می گیرد.

در بعد بیرونی باید به کلیه ابعاد جهانی شدن از جمله عرصه اقتصاد ،تکنولوژی،سیاست ، فرهنگ و... توجه شود.این بررسی ها، قبل از همه نیازمنـد کمی کـردن ایـن پدیـده وساخت و به کارگیری شاخص های مناسب برای اندازه گیـری آن مـی باشـد.یکی از این ابزارها استفاده روش تجزیه و تحلیل SWOT[1] می باشد.در این تکنیک با درنظر گرفتن فرصتها،تهدیدها ،نقاط ضعف و نقاط قوت و تنظِم ماتریس SWOT به تبیین استراتژی های مطلوب می پرداخته می شود ودر انتها با استفاده از این مدل می توان وضعیت غعلی کشور و ظرفیتهای آن برای ورود به عرصه جهانی پی برد و در ضمن الزامات مورد نیاز آنرا مورد توجه و امعان قرار داد.

واژگان کلیدی:جهانی شدن، فرصتها، تهدیدها، نقاط ضعف و نقاط قوت

1- تعریف جهانی شدن:

 "Globalization" با اینکه واژهء جدیدی نیست و در زبان انگلیسی همیشه وجود داشته اما تا یک دهه پیش مورد استفاده زیادی نداشت و حتی در فرهنگ لغات " وبستر" برای استفاده دانشجویان و فرهنگ لغات الکترونیکی از چاپهای سال 1987 تا 1994 را نیز این اسم آورده نشده است و تنها به آوردن " Global" و "Globally" که تقریبا همان معنا را میدهند اکتفا شده است . آنگونه که در فارسی متداول شده امروزه " Globalization" بعنوان یک نام بسیار بکار میرود .

 دانش ما از جهانی شدن بطور اساسی وابسته به تعریف ما از این پدیده و فرایند است (Scholte|2002)، در میان تعاریف مختلف از جهانی شدن برخی از آنها جهانی شدن را صرفاً براساس ویژگی‌های روندهای جاری و تحقق یافته آن تعریف کرده‌اند و برخی نیز آنرا با توجه به ظرفیت‌های بالقوه‌ای که می‌تواند در آینده تحقق یابد معنا کرده‌اند. برای مثال" اسکالت " جهانی شدن را فرایند برقراری و گسترش پیوندهای فراملیتی  بین مردم در سطح جهانی می‌داند (Schulte| 2002)، یا "دیوید هلد"آنرا جهانی شدن سازمانی فضای اجتماعی زندگی انسانها و جهانی شدن الگوها و جریان‌های تعامل اجتماعی (Held| 1992) به شمار می‌آورد به عبارت دقیق‌تر اگرچه شکل ‌گیری جامعه جهانی در حال حاضر در مراحل اولیه تحقق عینی خود است اما می‌توان ویژگی‌های نظری آنرا مستقل از روندهای فعلی و براساس ظرفیت‌های بالقوه موجود برای شکل ‌گیری یک جامعه جهانی در آینده مشخص کرد.تعاریف برخی از اندیشمندان در زمینه جهانی شدان بشرح زیر ارائه میشود:

1-"واترز" : جهانی شدن فرآیندی اجتماعی است که در آن قید و بندهای جغرافیایی که بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده، از بین می رود و مردم به طور فزاینده از کاهش این قید و بندها آگاه می شوند.

2-" آنتونی گدنز":جهانی شدن به معنای گسترش روابط اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان است. در یک نظام جهانی، جنبه های متعددی از زندگی مردم از سازمان های و شبکه های اجتماعی تأثر می پذیرند که هزاران کیلومتر از آنها دورتر هستند، در این وضعیت جهان را باید به عوان یک نظام واحد قلمداد کرد .

3-" هاروی":جهانی شدن همان تراکم زمان و مکان است، بدین ترتیب هر اتفاق در هر گوشه دنیا به سرعت به اطلاع همگان می رسد و عملاُ زمان و مکان معنای خود را از دست داده  است.

4-دیوید هندرسون: جهانی شدن را به عنوان یکپارچه سازی بازارها می دانــــد و شرایط ذیل را برای آن تعریف می کند:

- جابجایی آزاد کالاها، خدمات، نیروی کار، سرمایه و ایجاد بازار واحد؛ به لحاظ اقتصادی، کسی خارجی نیست و همه در بازار مساوی هستند.

2- خاستگاه جهانی شدن:

رشد عظیم سازمانها و تبلیغات جهت دار برای تبدیل تمام کشورها به یک دهکده جهانی در پانزده سال اخیر رشد شتابنده ای به خود گرفته است . انسان در عرصه های فن آوری جهان امروز به چنان پیشرفتی در زمینه دانش مخابرات، الکترونیک و نرم افزاهای رایانه ای دست یافته است که می تواند در ظرفیت زمانی بالغ بر یک دهم ثانیه دو نقطه از دورترین قسمتهای کره زمین را به هم متصل سازد. کافی است به انرژی برق و اینترنت دسترسی داشته باشید در این صورت یک فرد با استعداد در دور افتاده ترین روستای ایران میتواند استعداد و توانائی خود رابه بزرگترین شرکتهای جهانی به عرضه کند و بدون اینکه ازمحدوده روستای خود خارج شود به دنیائی از اطلاعات دسترسی داشته باشد. این ارتباطات به مفهوم سرعت در انتقال اخبار، پردازش اطلاعات و آگاهی انسان ها است. ارتباطاتی که با ابزارهای  وسیع خود، فرهنگ ها و خرده فرهنگ های مختلف را به هم نزدیک و یا جایگزین هم می کند . امروزه می توانید آخرین مدل پوشاک ایتالیایی را در کنگو پیدا کنید و یا فرهنگ رفتاری مردم آمریکا را در روابط روزمره یک جوان عرب به راحتی مشاهده نمایید.جهان ما هنوز استعداد های کشف نشده بسیاری دارد و جهانی شدن امکان اکتشاف استعداد های تمام ناشدنی را ممکن می سازد. در جهانی شدن علاوه بر عامل اطلاعات و ابزار نوین اطلاع رسانی ، پارامترهای دیگری چون اقتصاد ، سیاست بین المللی ، تبادل فرهنگی ، مهاجرت ، منافع مشترک بین المللی و منطقه ای را می توان نام برد. سفر کردن در جهان هر روز بیشتر و سریعتر میشود. روزنامه نگاران ، دانشمندان، روشنفکران و سازمانهای صنفی هر روز بیشتر جهانی می شوند و در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و از دستاورد و ایده های یکدیگر بهره مند می شوند. با انتفال افراد به این و آن سوی جهان هر چه بیشترفرهنگها در همدیگر ادغام می گردند. برخی ها این را نشانه هائی از آغاز فرایند ایجاد و تکوین یک تمدن جهانی می دانند.

 دردهه چهل میلادی،جهانی شدن به سرعت گسترش یافت وسرشت کسب وکاربین المللی و ملی را در کشورها دگرگون ساخت. در این راستا، اتحادیه اروپا گسترده شد. اتحادیه آمریکای شمالی، از آمریکا و کانادا به مکزیک گسترش یــــافت و زمینه های گسترش اتحادیه های منطقه ای را مهیا ساخت. این تحولات به همراه توسعه سریع فناوری اطلاعات و پیشرفت در امکانات حمل و نقل، جهان را به سوی یکپارچگی هدایت کرد. امروزه مسائلی در زمینه های امنیتی، بهداشتی، زیست محیطی و سیاسی در جهان بوجود آمده است که راه حل آنها فراتر از حوزه اقتدار و اختیارات یک دولت یا یک کشور خاص است و غلبه بر آنها مستلزم یک عزم جهانی و اراده جمعی همه کشورها و ملتهاست تا به کمک هم در رفع و مقابله با آنها اقدام نمایند. در چنین شرایطی پیوستن به جرگه جهانی ها و در صف آنان قرار گرفتن یک ضرورت و الزام و یک فرصت و امکان برای غلبه بر مشکلات است.

3- معرفی کوتاه سازمان تجارت جهانی:

 پس از جنگ جهانی دوم کشورهای صنعتی جهت ممانعت از اعمال محددودیتهای بازرگانی تمهیداتی را اتخاذ نموده که از جمله این اقدامات پایه گذاری موافقت عمومی در باب تجارت و تعرفه (GAAT) در سال 1974 بود که با هدف کاهش موانع تجاری بین اعضا به امضای تعدادی از کشورهای بزرگ رسید.سازمان تجارت جهانی (World Trade Organization =WTO)  نیز در واقع مولود کاملتر همان سیاست آزادسازی تجاری است.این سازمان در سال1995 تشکیل و مقر آن ژنو قرار گرفت.

سازمان تجارت جهانی تنها نهاد بین المللی است که به تدوین قوانین و مقررات تجاری در سطح جهان می پردازد و قوانین و الزامات قائم بر ان که بر اساس نظرات کشورهای عضو ان می باشد به نوعی به ادبیات رایج تجاری در سطح جهان و سمبل تعامل با اقتصاد جهانی تبدیل شده است.

حذف موانع تجاری بین کشورها و بهبود شرایط اقتصادی تمامی ملل عضو از اهداف این سازمان است.با عضویت در این سازمان  ، کشورهای عضو متعهد می شوند تا در حدود اساسنامه سازمان، آزادی  بازرگانی خارجی و لغو تمامی محدودیتهای تجاری بدون در نظر گرفتن تاثیراتی که بر بخشهای اقتصادی سیاسی و... خواهد داشت مورد پذیرش و اجرا قرار دهد.

این سازمان برای کشورهای توسعه نیافته امتیازاتی را پیش بینی کرده از جمله:

1- اعطای حق اعمال محدودیتهای وارداتی برای حمایت از صنایع داخلی

2- اجرای سیاستهایی مانند یارانه به بخشهای صادراتی بمنظور رقابتی کردن تولیدات آنها در بازارهای جهانی

4- نگرشهای موجود به جهانی شدن:

 سه رویکرد نسبت به جهانی‌شدن وجود دارد که مختصات این رویکردها، تعاریف مربوطه را روشن می‌سازد.

 نخست؛ رویکرد منفی است. این دسته از متفکران از جهانی‌سازی به جای جهانی‌شدن سخن می‌گویند. به نظر آنان طراحی نظام جدید بین‌المللی بر پایه منافع قدرت‌ها و کشور‌های توسعه یافته، نقض حاکمیت دولت‌ها، قدرت یافتن شرکت‌های چند ملیتی و سرنگونی شرکت‌های ملی و کوچک از پیامد‌های گریز‌ناپذیر جهانی‌سازی است.

رویکرد دوم که از موافقان جهانی‌شدن هستند، از ایجاد فرصت برای فقرا برای شکستن انحصار دولت‌ها برای سفر، کار و تحصیل، تقسیم کار بین‌المللی، رقابت و امکان مقایسه شهروندان جهانی با یکدیگر به عنوان فرصت‌های جهانی‌شدن سخن می‌گویند.

دسته سوم که جهانی‌شدن را تیغ دولبه می‌دانند؛ آنان نه یکسره جهانی شدن Globalization را می‌پذیرند و نه یکسره در دایره تنگ بومی‌گرایی Localization می‌مانند، بلکه سخن از Glocalism می‌گویند.

5- ایران و موج جهانی شدن:

پس از سال ها بحث و جدل درخصوص فوائد و مضرات الحاق ایـران بـه سـازمان تجـارت جهانی، اکنون به نظر می رسد که با وجود تردیدها و مخالفت های پراکنـده یـک همگرایـی فکــری و یــک توافــق عمــومی بــر ســر الحــاق بــه WTO بــین کارشناســان امــور اقتصــادی، سیاست گذاران و حتی صاحبان صنایع ایجاد شده اسـت . بـا ایـن همـه بـه نظـر مـی رسـد ایـن همگرایی فکری بیشتر تحت تأثیر افزایش تعداد اعضـای WTO و در نتیجـه  تنـگ تـر شـدن حلقه انزوای کشورهای غیرعضو و نیز تجربه موفق کشورهای دیگر ، اجـرای روان الزامـات الحــاق و عــدم بــروز تلاطــم هــای اقتصــادی و اجتمــاعی  باشــد . لذا با توجه به تجربیات یکی دو دهه گذشته به نظـر مـی رسـد کـه:

 - اولاً موردی برای نگرانی جدی ایران از آثار سوء ناشی از الحاق وجود ندارد.

  - ثانیا" با توجه به شرایط جهانی الحـاق بـه WTO امـری اجتنـاب ناپـذیر بـه نظـر مـی رسـد کـه دیـر یـا زودکشورهای غیرعضو از جمله ایران را نیز دربرخواهد گرفت.

 با پذیرش عضویت ناظر ایران در سازمان تجارت جهانی می توان گفت فرایند الحاق ایران به WTO از خرداد 1384 آغاز شده و طی ده سال آینده از مهمترین موضوعات عرصه اقتصاد،سیاست و فناوری خواهد بود..این ها دلایل محکمی است که حتی بـدون ارائـه مطالعـات تجربـی درخصوص اقتصـاد ایران نیز می تواند در تأیید عضویت ایران مطرح گردد . به هر حـال سـاختار اقتصـاد ایـران ومنطق حاکم بر آن نمی تواند آن قدر با بقیه جهان متفـاوت باشـد کـه الحـاق در آن نتـایجی برخلاف آثار مشاهده شده در کشورهای عضو پدید آورد.

             نظام سیاسی کشور                  نظام سیاسی جهان

   شرایط اقتصادی کشور                    شرایط اقتصادی جهان

   شرایط فرهنگی کشور                      شرایط فرهنگی جهان

  شرایط اجتماعی کشور                     شرایط اجتماعی جهان

برای آنکه بتوان به الگوی مناسبی برای ورود به بازارهای جهانی دسترسی داشت لازم است مطالعات هدفمندی و پیگیری را در سطح برنامه های گلان و خرد طراحی نمود.طراحی الگوی اجرائی زیر با تاکید بر فعالیت ها در هر بخش بسیار حائز اهمیت میباشد.(شکل 2)

برای طراحی اولیه این برنامه ها شناخت وضع موجود و وضع مطلوب از اساسی ترین ارکان این فعالیت می باشد.بدین منظور لازم است تا ارکان اصلی فعالیت ها و تاثیرات آنها بر یکدیگر مورد امعان نظر قرار گیرد

ازسوی دیگر، بین نخبگان و کارگزاران جمهوری ا‌سلامی، این اجماع نیز حاصل شده است که ایران امروز، بیش از هر چیز، نیازمند توسعه همه‌جانبه و پایدار است و کاروان آمال اسلامی و انقلابی، راهی جز عبور از ایران توسعه‌یافته ندارد. از همین رو، استراتژی اصلی نظام جمهوری اسلامی از سال 1368تا 1383توسعه در قالب سه برنامه کلان پنج ساله بوده است. مسئولان و مدیران دولت برای حرکت اصولی و آینده نگرانه باید با اندیشه ای جهانی طرح ها و ایده های خود را با استانداردهای قابل طرح در دنیا توسعه دهند .برای  شناخت وضعیت موجود و رسیدن به شرایط مطلوب ، در مئیریت مدل های بسیارخوبی وجود دارد که میتوان از آن ها برای طراحی و تدوین  ساختار مدل های توسعه ای بهره گیری نمود. الگوی SWOT  یکی از این موارد است.با توجه به موارد فوق عوامل تاثیر گذار برجهانی شدن در شکل (1) ارائه شده است.

از سوی دیگر درک مشترک از شرایط جهانی شدن در حوزه های خرد و کلان نیز برای صاحبنظران این پدیده حایز اهمیت است.شکل 2 این شرایط را بیان می دارد.

    ( بکارگیری الگوهای سیاسی مناسب و کارآمد) سیاسی                                                                              خدمات / تولیدات( ارتقا کیفیت خدمات و رقابتی

                                                                                                                                                                               شدن آنها)

                         ( بهبود هنجارهای اجتماعی) اجتماعی                                                                              ساختار سازمانی ( تغییر ساختارهای سنتی به

                                                                                                                                                                               سازمانهای مدرن و تعاملی)

     ( اصلاح قوانین – حقوق گمرکی و تعرفه ها) اقتصادی                                                                               قوانین و مقررات ( بهبود و اصلاح قوانین و

                                                                                                                                                                                  مقررات )

( ایجاد بستر مناسب سخت افزاری و نرم افزاری) تکنولوژیکی                                                                      روشها و رویه ها( اصلاح روشها و بهبود آنها)

     (تغییر و اصلاح ساختار نظام آموزشی) آموزشی                                                                                    شاخص ها و معیارها( تغییر و بهبود شاخص

                                                                                                                                                                                  های اندازه گیری 

                                                                                                                                                                                   عملکرد)

                                                                شکل4- الزامات زیرساخت های ملی و سازمانی در برنامه های استراتژیک

6- بررسی جهانی شدن با استفاده از روش تحلیل SWOT :

     این روش در واقع یکی از ابزارهای حل مسئله می باشد که امروزه در تحلیل مسائل اقتصادی کاربردهای مطلوبی یافته است.SWOT مجموع نامهای اول عناصر اصلی تشکیل دهنده آن یعنی نقاط قوت (Strengths)  ،نقاط ضعف(Weaknesses) ،فرصتها (Opportunities) و تهدیدها (Threats)  می باشد.حال به بیان چند مفهوم می پردازیم.

استراتژی: ابزاری است برای دستیابی به اهداف بلند مدت سازمان.مراحل مدیریت استراتژیک بر اساس چرخه دمینگ ‘PDCA’ و بصورت زیر است:
- تدوین استراتژی
- اجرای استراتژی
- ارزیابی استراتژی
- اصلاح و بروز رسانی استراتژی

نقطه قوت: نقطه قوت یک سیستم یک کاربرد موفق از یک شایستگی یا بهره برداری از یک عامل کلیدی در جهت توسعه رقابت پذیری می باشد.

نقطه ضعف: نقطه ضعف یک سیستم یک کاربرد ناموفق از یک شایستگی یا عدم بهره برداری از یک عامل کلیدی که رقابت پذیری را کاهش می دهد.

فرصت: یک فرصت یک حالت خارجی است که می تواند بصورت مثبت بر پارامترهای عملکردی تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را بهبود دهد.

تهدید: یک حالت خارجی است که می تواند بصورت منفی بر پارامترهای عملکردی تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را کاهش دهد.

6-1- مراحل انجام آنالیز SWOT:
1- تشکیل ساختار تجزیه و تحلیل SWOT
2- توضیح اجمالی هدف و مراحل انجام کار
3- انجام طوفان ذهنی برای شناسایی عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها)
4- اولویت بندی عوامل داخلی و خارجی
5- تشکیل ماتریس SWOT و وارد کردن عوامل انتخاب شده با توجه به اولویت بندی
6- مقایسه عوامل داخلی و خارجی با هم و تعیین استراتژی های SO و WO و ST و WT
7- تعیین اقدامات مورد نیاز برای انجام استراتژی های تعیین شده
8- انجام اقدامات و بررسی نتایج آن

جدول 1- ماتریس SWOT:

6-1-1 استراتژی های SO:

در قالب این استراتژی ها سازمان با استفاده از نقاط قوت داخلی میکوشد از فرصت های خارجی بهره برداری نماید و با بهره گیری از نقاط قوت، ‌فرصت ها را به حداکثر برساند. معمولا سازمان ها برای رسیدن به چنین موقعیتی از استراتژی های WO،‌ST و WT استفاده می کنند تا بدان جا برسند که بتوانند از استراتژی های SO استفاده نمایند.

6-1-2 استراتژی های WO:

هدف از این استراتژی ها این است که سازمان با بهره برداری از فرصت های موجود در محیط داخل بکوشد نقاط ضعف داخلی را بهبود ببخشد. در این حالت سازمان به دلیل داشتن ضعف داخلی نمیتواند از این فرصت های بدست آمده بهره برداری نماید. لذا لازم استراتژی های نظیر استفاده از تکنولوژی های جدید و غیره بکارگرفته شود تا با از بین بردن نقاط ضعف از فرصت ها استفاده مناسب گردد.

6-1-3 استراتژی های ST:

شرکت ها با اجرای این استراتژی ها می کوشند با استفاده از نقاط قوت خود اثرات ناشی از تهدیدات موجود را کاهش داده یا آنها را از بین ببرند.

6-1-4 استراتژی های WT:

سازمان هایی که این استراتژی را بکار می گیرند حالت تدافعی به خود می گیرند و هدف از این استراتژی کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. در واقع چنین سازمانی می کوشد برای حفظ بقای خود از فعالیت های خود بکاهد (استراتژی های کاهش یا واگذاری) در شرکت های دیگر ادغام شود، ‌اعلام ورشکستگی کند و یا سرانجام منحل شود.

6-1-5 تیجه گیری از آنالیز SWOT:

نقاط ضعف می بایست تحت کنترل بوده تا تبدیل به نقاط قوت شوند. سعی شود نقاط قوت با فرصت های بیرونی همسو شوند. تهدید ها می بایست تبدیل به فرصت ها شوند.  موضوعی که در تدوین سیاست استراتژیک صنعتی کشور مهم می باشد آن است که دولت برای جهانی شدن با فرصتها و چالشهایی مواجه است. در این زمینه دولت باید صنایع را به سه دسته تقسیم کند:

1- صنا یعی که در شرایط رقابتی هستند و مشکل چندانی ندارند.

2- صنایعی که باید در دوره ده ساله تا الحاق ایران به WTO مورد حمایت قرار گیرند تا در زمان آزاد سازی تجارت توان رقابتی داشته باشند.

3- صنایعی که حتی با کمک ها و حمایتها نیز توان رقابت نخواهند داشت.

حال با ببِان این مقدمات به بیان برخی از فرصتها و چالشهایی پیش رو می پردازیم.

6-2- تهدیدات فراروی ایران جهت پیوستن به WTO:

1- کمرنگ شدن  نقش حکومت های ملی

2- رقابت با تولید کنندگان در سطح جهانی

3- انتقال سریع و روز افزون ناهنجاریها

4- محوریت کارکنان متخصص

5- تغییر انتظارات مشتریان:

6- جرایم فراملی

7- نگرانی برای مسائل زیست محیطی

6-3- فرصتهای فرا روی ایران جهت پیوستن به WTO:

1.                دسترسی به فناوری های فرامرزی ودانش سایر کشورها و ایجاد واحدهای R&D  بطور مشترک.

2.                گسترش دامنة کسب و کار به خارج از مرزها و توسعة بازار

3.                بالا رفتن مقیاس در تولیدو پایین آمدن هزینه تولید

4.                فرصت بیشتر عرضه کالا‌های فرهنگی بومی و ملی

5.                توسعه منابع مالی

6.                اصلاح و ساماندهی فرایند و برنامه اقتصادی کشور

7.                ارتباطات بهتر و آسان‌تر

6-4- نقاط ضعف ایران در برخورد با اقتصاد جهانی:

1-عدم وجود بانکهای اطلاعاتی مفید درباره بازارهای جهانی  و فرصتهای بازرگانی

2- عدم وجود هسته های تحقیق و توسعه در صنایع

3- عدم حضور توانمند بخش خصوصی در عرصه اقتصاد

4- عدم وجود زیر ساختهای مناسب

5-قوانین تجاری ناکارآمد

6- عدم توجه به حقوق مصرف کنندگان و ضوبط استاندارد در تولیدات داخل

6-5-نقاط قوت ایران در برخورد با اقتصاد جهانی :

1.                نسل جوان و نیروی کار ارزان و مستعد

2.                بخش خصوصی و سرمایه های ایرانیان  داخل و خارج کشور

3.                فرهنگ ایرانی:

4.                شرایط متنوع اقلیمی وجغرافیایی:

5.                ذخایر عظیم نفت و گاز و جذابیت های سرمایه گذاری در آن برای غرب

6.                موقعیت ژئوپلتیک و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی شرق به غرب

6-6- الویت بندی عوامل چهارگانه ماتریس SWOT :

با کمک جدول زیر به الویت بندی عناصر سازنده SWOT یعنی نقاط قوت (Strengths)  ،نقاط ضعف(Weaknesses) ،فرصتها (Opportunities) و تهدیدها (Threats)  می پردازیم.

جدول2- ماتریس الویت بندی

حال با توجه به ماتریس بالا عوامل زیر بعنوان مهمترین عوامل در ماتریس SWOT قرار می گیرند:

6-6-1- تهدیدهای گزیده شده جهت ارزیابی ماتریس SWOT :

T1: کمرنگ شدن نقش حکومت های ملی

T2: رقابت با تولید کنندگان در سطح جهانی

6-6-2- فرصت های گزیده شده جهت ارزیابی ماتریس SWOT :

O1: دسترسی به فناوری های فرامرزی ودانش سایر کشورها و ایجاد واحدهای R&D  بطور مشترک.

O2: توسعه بازارهای مصرف و مالی

6-6-3- نقاط ضعف گزیده شده جهت ارزیابی ماتریس SWOT :

W1: عدم حضور توانمند بخش خصوصی در عرصه اقتصاد

W2: عدم وجود زیر ساختهای مناسب

6-6-4- نقاط قوت گزیده شده جهت ارزیابی ماتریس SWOT :

S1: ذخایر عظیم نفت و گاز

S2: نسل جوان و نیروی کار ارزان و مستعد

7- استراتژیهای حاصل از تحلیل ماتریس SWOT :

حال با توجه به ساختار ماتریس SWOT می توان برای هریک از موارد عوامل چهارگانه در تقابل با موارد دیگر استراتژی ویژه های را تعریف نمود.بر این اساس از دو گروه چهار عاملی موجود در ماتریس 16 استراتژی استخراج می گردد که بشرح زیر می باشند: 

7-1- استراتژی S1O1 :

بالا بردن بهره وری استخراج نفت و گاز و برداشت صیانتی از مخازن به کمک فناوریهای نوین و حضور شرکتهای بین المللی در ایران که باعث افزایش درآمدهای نفتی می گردد و توسعه صنایع پایین دستی جهت صادرات مشتقات نفت و گاز.

7-2- استراتژی S2O1 :

تربیت نیروهای جوان متخصص و ایجاد هسته های R&D جهت دستیابی به فناوریهای جدید و انتقال فناوری از طریق مهندسی معکوس.  نیروی کار ارزان و استفاده از ماشین آلات نوین باعث تولید با هزینه های پایینتر شده و رقابت با سازندگان خارجی را ممکن می سازد.

7-3- استراتژی W1O1 :

بخش خصوصی در بین سیاستهای اقتصادی دولت تا کنون  مجال کافی برای حضور چشمگیر به فرایند اقتصاد مملکت را نیافته است. منابع  خالی  مناسب و انگیزه های پررنگ جهت حضور موفق در بازار جهانی  بخش خصوصی را بر آن میدارد تا از فناوریهای نوین به نحو مطلوب استفاده نماید و ارزش واحدهای R&D برای بخش خصوصی پر رنگ تر می باشد و می توان ارتباط دو سویه واحدهای R&D  و روند تولید را در بخش خصوصی ملموس تر یافت.

7-4- استراتژی W2O1 :

فراهم آوردن زیرساختهای مخابراتی،حمل و نقل، آب و برق و سایر ملزومات از وظایف دولتها می باشد.اگر در ایجاد زیرساختهای فناوری های نوین را مد نظر قرار دهیم به ایجاد صنایع و اقتصاد مدرن کمک شایانی نموده ایم.نقش دولتها در جهش اقتصادی در میزان زیرساختهای ایجاد شده در کمترین زمان تبلور می یابد.

7-5- استراتژی W1O2 :

ایران با داشتن منابع غنی نفت و گاز همواره هدف مناسبی برای سرمایه گذاران خارجی بوده است.می توان راه سرمایه های خارجی را با کمترین تلاش به صنایع نفت و گاز کشور باز نمود.تدوین قوانین مناسب و سیاستهای باز اقتصادی چشم انداز جذابی را برای توسعه سرمایه گذاری و صنایع نفت و گاز رقم خواهد زد.موقعیت ژئوپلتیک ایران و قرار گرفتن در شاهراه غرب و شرق تامین انرژی از طریق ایران را برای بسیاری از کشورها توجیه اقتصادی می نماید.

7-6- استراتژی S2O2 :

وجود نیروهای کار مستعد و جوان هزینه های تولید را به نحو چشمگیری کاهش خواهد داد.از سوی دیگر جمعیت هفتاد میلیونی ایران بازار مصرف مناسبی برای شرکتهای خارجی محسوب می شود.این دو عامل شرکتهای خارجی را برای سرمایه گذاری در ایران و تولید مشترک با شرکتهای ایرانی تشویق خواهد کرد و برای طرفین منفعت دوجانبه خواهد داشت.

7-7- استراتژی W1O2 :

بخش خصوصی با توجه به سطح کاری و نداشتن بسیاری از مسئولیتها همواره از آزادی عمل بیشتری نسبت به دولتها برخوردار است.انگیزه فعالیت اقتصادی در سرزمین مادری سرمایه های بسیاری از ایرانیان داخل و خارج کشور را بطور منسجم در خدمت تولید و پیشرفت مملکت قرار خواهد داد. بخش خصوصی با یافتن جذابیت های اقتصادی کشور راه سرمایه های خارجی را هم به کشور باز خواهد کرد.

7-8- استراتژی W2O2 :

از آنجائیکه وجود زیرساختهای مطلوب برای فرایند تولید صنعتی و بازرگانی را تسهیل خواهد کرد ،لذا زمینه پر سودی برای حضور سرمایه های داخلی و خارجی خواهد بود.شبکه مخابراتی،شبکه های تولید و توزیع برق،سیستم حمل و نقل و... از این جمله هستند.

7-9- استراتژی S1T1 :

ایران با داشتن منابع غنی نفت و گاز پس از عربستان در جایگاه دوم از نظر تولید نفت و بعد از روسیه در جایگاه دوم از نظر تولید گاز می باشد.با توجه به نوع مخازن نفت و گاز ایران هزینه های استخراج و بهره برداری از این مخازن نسبت سایر کشورهای نفت خیز بسیار پایین تر است.از دیگر سو جایگاه جغرافیایی ایران در خاورمیانه و دسترسی به آبهای آزاد در کاهش هزینه های انتقال حامل های انرژی از ایران تاثیر بسزایی دارد.از دیگر سو وجود بسیاری از نیروهای متخصص  ایرانی انجام پروژه های مربوطه را در ایران برای شرکتهای داخلی و خارجی سهل تر می نماید.ایجاد صنایع پایین دستی با توجه به هزینه های کم استخراج نفت و گاز می تواند استرتژی مناسبی برای چرخش موتور اقتصاد کشور باشد.

7-10- استراتژی S2T1 :

جمعیت جوان ایرانی با روحیه وطن پرستی بالا و استعدادهای سرشار نقطه عطفی برای اقتصاد ایران است تا با تکیه بر آن گوی سبقت را از سایر رقبا برباید.سیاست گذاری اصولی جهت آموزش و اشتغال این نسل جوان و تبیین فرهنگ کار آفرینی در سطح جامعه رویکرد مناسبی برای حضور در بازارهای جهانی خواهد بود.

7-11- استراتژی W1T1 :

دنیای رقابت جهانی دنیای پرمخاطره ای است.از یکسو عواید سرشار و از سوی دیگر ریسک بالا از شرایط حضور در این بازی است.بخش خصوصی برای حضور در این بازار انگیزه های بسیاری دارد و شدت ریسک رقابت را بیشتر درک میکند.برخلاف دولتها که به منابع ملی و عواید حاصل از مالیات دسترسی دارند، بخش خصوصی حیات خویش را در گرو رقابت با سایرین می بیند لذا در انتخابهای خویش دقت بیشتری بعمل می آورد و شانس خود را برای موفقیت بیشتر میکند.ایجاد بخش خصوصی توانمند ضامن حضور موفق در بازارهای جهانی خواهد بود.

7-12- استراتژی W2T1 :

زیرساختهای مناسب خود منبعی برای صدور خدمات به کشورهای همسایه خواهند بود.ارائه خدمات ترانزیت از طریق ناوگان حمل و نقل کشور یکی از این موارد است.ارائه خدمات ارتباطی از طریق شبکه های فیبر نوری و ماهواره های مخابراتی نیز زمینه دیگری است.

7-13- استراتژی S1T2 :

صنایع نفت و گاز در بسیاری از کشورهای نفت خیز ملی می باشد و مسئولیت آن بر عهده دولتها می باشد.در قراردادهای نفتی می توان مکانیزمهای را پیش بینی کرد که مانع خدشه دار شدن مالکیت دولتها بر مخازن گردد و منافع مالی آنان نیز تامین شود.در قرارداد ها معمولا مالکیت مخزن را به شرکت بهره بردار واگذار نمی کنند و بهره مالکانه که بصورت درصدی از عواید فروش نفت خام یا گاز می باشد را از طرف قرارداد اخذ می کنند.با نگاهی به قراردادهای موجود در صنعت نفت ایران لزوم بازنگری بز بندهای آن احساس می شود بطوری که طرفهای خارجی رغبت بیشتری به سرمایه گذاری نشان دهند.

7-14- استراتژی S2T2 :

ایجاد اشتغال برای جوانان یکی از مهمترین دغدغه های دولت می باشد.خیل عظیم جوانان جویای کار در صورت اشتغال منبع درآمد خوبی برای دولت از محل پرداخت مالیات خواهند بود.از سوی دیگر وضع و اجرای قوانین کار نقش مهمی در رونق بازار کسب و کار خواهد داشت.اشتغال نیروی کار مولد باعث افزایش سطح درآمد عمومی ، رفاه و رضایت شهروندان می گردد و جایگاه سیاسی و اقتصادی دولت را محکم تر می نماید.ورود به عرصه جهانی می تواند به فرصت های بی بدیل اشتغال منجر گردد.

7-15- استراتژی W1T2 :

گذر از اقتصاد دولتی به اقتصاد خصوصی این شبهه را بوجود خواهد آورد که نقش دولتها کمرنگتر گردد اما واگذاری تصدی امور اقتصادی به بخش خصوصی بار سنگینی را از دوش دولتها بر خواهد داشت و آنها را در انجام وظایف شان یاری خواهد کرد.دولت با کناره گیری از سمت مجری در اقتصاد به نظارت و هدایت بخش خصوصی می پردازد و از طریق وضع مالیات بر شرکتهای خصوصی عواید بسیاری را با زحمت کمتر بدست می آورد.

7-16- استراتژی W2T2 :

دولتها از طریق ایجاد زیرساخت ها می توانند نقش ممتازی را پیشرفت کشور ایفا نمایند و جایگاه خویش را در سطح کلان اقتصاد ارتقا بخشند.سیاست گذاری مالی و اقتصادی کشور در دست دولتها می باشد و آنها بهترین مرجع برای هدایت سرمایه ها به سمت ایجاد زیرساخت ها هستند.در اینصورت تصدی گری دولت در سطح بالاتری از صنعت و اقتصاد ،پیشرفت بیشتر را به ارمغان خواهد آورد.

8- نتیجه گیری:

     به ‌نظر می‌رسد که دیر یا زود پیوستن کشورمان به سازمان تجارت جهانی اجتناب ‌ناپذیر است. در این صورت شرکتهای خارجی به سهولت می‌توانند وارد بازارهای ایران شوند و محصولات خود را با قیمت ارزان و کیفیت خوب و تنوع زیاد عرضه کنند. بروز چنین پدیده‌ای برای شرکتهای ایرانی یک تهدید جدی است به طوری که اگر نتوانند رقابت کنند محکوم به شکست خواهند بود. از طرف دیگر شرکتهای ایرانی از این واقعه می‌توانند سود ببرند و فرصتی پیدا کنند تا به بازارهای خارجی دست یابند. اما لازم است که از قوانین تجارت اطلاع کافی داشته و به اصطلاح با قوانین بازی آشنا باشند تا بتوانند وارد صحنة تجارت بین‌الملل شوند، ضمن اینکه مقابله با رقبا را می‌آموزند موفق به حفظ بقای خود نیز بشوند.با توجه به موارد مطرح شده در مقاله برای روند ورود به بازارهای جهانی و تاصیر گذاری مثبت بر آن بازارها نیازمند آن هستیم تابا تشکیل گروه های مطالعاتی این روند را تسهیل نمائیم .عمده ترین فعالیت ها بشرح زیر ارائه میگردد:

1- گروه مطالعات وضعیت موجود و وضعیت مطلوب در حوزه داخلی وخارجی

2- تعیین چشم انداز – ماموریت – اهداف – استراتژی و....جهت تحقق برنامه های بلند مدت

3- شناخت و بررسی ضرورت های فناوری اطلاعات ومدیریت ارتباطات جهت زیرساخت های  توسعه:

4- مهندسی مجدد ( Re-engineering ) ساختار و فرایندهای سازمان ها در جهت اهداف کلان و خرد

5- توسعه سیستم های اطلاعاتی(Information System )ازسیستم های مجزا وجزیره ای (MIS) به سمت سیستم های یکپارچه ویکنواخت و هماهنگ با  سایر استراتژی ها (Strategy Information System )

6- توجه به تحقیق وتوسعه علم ومشارکت متقابل صنایع ودانشگاهها با تربیت نیروهای علمی موردنیار صنعت

      در فضای جهانی شدن باتوجه به دیدگاههای موافقان و مخالفان، مدیران و دولتها زمانی می توانند توفیق پیدا کنند که از حالت انفعالی در مقابل این پدیده خارج شده و به صورت فعال با آن روبرو شوند. در یک حالت تعاملی اثرگذاری و اثرپذیری به طور توأمان رخ می دهد و مدیران اگر به مزیتهای رقابتی سازمانهای خود آگاه باشند از روابط متقابل با مجموعه کشورها حداکثر بهره برداری را به عمل خواهند آورد. کسانی که جهانی شدن را به صورت تهدید تعریف می کنند پیش فرض ناگفته شان ایــن است که ما هیچ نقطه قوتی نداریم که بتـــوانیم در یک عرصه جهانی مطرح سازیم و این اندیشه ای ناصواب و تفکری نادرست است. مدیران ما می توانند با اتکاء به دانش و قدرت خلاق جامعه جوان کشور و امکانات وسیع نیروی انسانی ومنابع زیرزمینی و شرایط متنوع جغرافیایی در صحنه جهانی اثرگذار باشند و از این فرصت برای معرفی و شناسایی کشور و توانمندیها و قدرتهای بالقوه آن استفاده کنند. ایرانیان در عرصه های جهانی همواره حضوری شاخص و درخشان داشته انـــد و در عرصه جهانی شدن نیز اگر سنجیده گام بردارند مسلماً توفیق نصیبشان خواهدبود.

9- مراجع:

1- کیلی، ری و مارفلیت، فیل. جهانی شدن و جهان سوم. ترجمه حسن نورانی بیدخت و محمدعلی شیخ علیان. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1380.

2- پیرس و رابینسون، برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمه دکتر سهراب خلیلی شورینی، انتشارات یادواره کتاب 1377

3- تحلیلی پیرامون سازمان تجارت جهانی،تجربه عملی برخی کشورها از الحاق به سارمان آثار اقتصادی آن بر ایران،وزارت امور اقتصاد و دارایی 1374

4- رابرتسون، رونالد. جهانی شدن؛ تئوری های اجتماعی و فرهنگ جهانی. ترجمه کمال پولادی. تهران: نشر ثالث،1380

5- موافقت نامه عمومی توسعه و تجارت،گزارش گروه کاری،وزارت بازرگانی 1373

6- مالکو واترز، جهانی شدن ترجمه اسماعیل مردانی گیوی، سیاوش مرندی، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی 1379

7- عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی،مهناز عسگری،مجله تدبیر،سال دهم، بهمن 1378

8- گیدنز، آنتونی. جهان رها شده؛ گفتارهایی درباره یکپارچگی جهان. ترجمه علی اصغر سعیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب. تهران: انتشارات علم و ادب، 1379

9- چالش های تولید و بازاریابی فراروی شرکتهای ایرانی ،کیانوش منصور لکورج و محمدعلی نسیمی،مجله مدیریت ،فروردین و اردیبهشت 1385، 107-108.

10-                    صانعی‌پور محمود، استراتژی جهانی شدن شرکتها و مؤسسات، مؤسسه فرهنگی هنری بشیر علم و ادب، 1379

11-                    گالیو، بورهان 1382 جهانی شدن فرهنگ زدایی و بحران هویت. ترجمه از: رضا مصطفی زادگان. روزنامه همشهری

12-                    جهانی شدن، لستر تارو،ترجمه عزیز کیاوند،سازمان فرهنگی فرا 1383

13-                    عادلی سیدمحمدحسین، اقتصاد بین‌الملل و بازرگانی خارجی ایران، مرکز جهاد دانشگاهی 1365

14-                    انجمن مدیران صنایع، استراتژی توسعه صادرات، 1379

15-                    سید مهدی الوانی، مدیریت پویای استراتژیک ، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک شماره 27 – پائیز 1385

16-               William D. Perrault| PhD./E. Jerome McCarthy |PhD. Essentials of marketing global - managerial approach| Mc Grow Hill| 2000

17-               www.Tradeport.org.ts.planning/index

18-               Held| David and Anthony Mc Grow Hill| 2002| Globalization / ant globalization. London: Polity

19-               Shaw| Martin| 1999| Globality as a Revolutionary Transformation| in Polities and Globalization| London: Routledge.

20-               JEFFREY| JAMES| GLOBALIZATION INFORMATION TECHNOLOGY AND DEVELOPMENT| USA: MEMILLAN PRESS LTD. 3 - BUSINESS RESEARCH IN INIFORMATION AND TECHNOLOGY| USA: HARVARD BUSINESS SCHOOL PUBLISHING. AVAILABLE AT: HTTP://www.brint. Com| 2001

21-               http://ist.socattes.berkeley.edu/ fmb/articles/org models/2000

22-               BLOCH| QUOTED IN ROBERT M. PRICE| 1996| TECHNOLOGY AND STRATEGIC ADVANTAGE| CALIFORNIA MANAGEMENT REVIEW| 38:3| SPRING

23-               http://en.wikipedia.org/wiki/Lifestyle

آذر صائمیان : مدرس دانشگاه – مدرس رسمی شرکت TUV آلمان – مدیر آموزش انجمن مدیریت ایران

تلفن همراه : 09121484741- تلفن ثابت 88835277- 88824886

آدرس- خیابان کریم خان زند روبروی ایرانشهر نبش خیابان عسجدی شماره 53/1 طبقه 5

رضا ارعنده : فوق لیسانس مهندسی مکانیک – دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی