GIS و معضلات شهرداری ها

محمد رنجبر لالائی

کارشناس ارشد مهندسی ژئوماتیک

چکیده

از جمله مسائل گریبانگیر شهرها و دست اندرکاران مدیریت شهری ، نحوه اجرای طرحهای توسعه شهری است ، بگونه ای که بیشتر وقت مدیران شهری در کشاکش مسائل مرتبط با آن صرف گردیده و فرصت و امکان برنامه ریزی بهینه را از دست مجریان خارج می سازد . علاوه بر آن گاه ظرافتهای خاصی در تصمیم گیری مورد نیاز است که دقت و صحت اقدامات صورت گرفته را بشدت متاثر می سازد . امروزه در ممالک پیشرفته ، هر گونه تصمیمی بر پایه داده ها و اطلاعات بهنگام و صحیح در کمترین زمان ، با فن آوری روز دنیا اتخاذ می گردد . در مسائل شهری که با مکان و جغرافیای محل سروکار داریم فن آوری پیشرفته  GIS  ابزاری بسیار قدرتمند و قوی جهت کمک به تصمیم گیری های حساس می باشد . این مقاله نگاهی نو و تازه به این مقوله داشته و سعی می نماید از زاویه ای دیگر توجه و نظر مجریان و مدیران برنامه ریزی شهری را به این امر مهم معطوف دارد .

واژه های کلیدی :  

  GIS  - Geo-spatial  Information  System

مقدمه :

مهمترین پرسشی که در این رابطه به ذهن هر شهروندی می رسد این است که GIS  چه نقشی را می تواند در اعتلای زندگی شهری و ارتقاء سطح خدمات رسانی شهرداری ها ایفا نموده و تا چه حد قادر است از حجم مشکلات و کاستیهای کنونی بکاهد . از سویی دیگر مدیران و دست اندرکاران امور شهرداریها نیز هنوز با  GIS  آشنایی کافی نداشته و اکثرا آنرا صرفا در حد یک نرم افزار رایانه ای می دانند  در حالی که در ممالک فرا صنعتی ، در صورت نبود  GIS  عملا عمده برنامه ریزیها و فعالیت های شهر داریها معطل و متوقف خواهد ماند . این مقاله فرصت آنرا ندارد که به طور ریشه ای به این موضوع پرداخته ، لکن در حد سلیقه خوانندگان و اینکه باب نوینی را در شهرسازی استانمان بگشاید ابتدا به طور مختصر GIS را معرفی نموده ، سپس با ذکر چند مثال ازکاربردهای آن درحل معضلات مرتبط با شهرداری ها مقاله را به پایان می رسانیم .

سامانه اطلاعات مکانی (   GIS  )

GIS ، مجموعه ای متشکل از نرم افزار، سخت افزار، داده های مکانی وتوصیفی ، روشها ، اداره کنندگان و کاربران آن است . مزیت عمده GIS  بر روش پایگاه داده ها و سایر نرم افزارهای رایانه ای گرافیکی توانائی انجام انواع تجزیه و تحلیل ها و پردازش داده های مکانی و توصیفی با هم و به طور یکجا می باشد.به عبارتی دیگر، قادر است داده های مکانی و توصیفی را پس از پردازش به اطلاعات ارزنده و مورد نیاز کاربران تبدیل نماید . تقریبا تمام نیازمندی های روزانه ما و پرسش هائی از قبیل کجا ، چه وقت ، چگونه و چرا ، همگی بطور آشکار یا پنهان با موقعیت مکانی اشیاء یا اشخاص مربوط می گردند ، به همین دلیل تهیه نقشه رقومی بخش اساسی GIS را تشکیل می دهد . گسترش سریع فن آوری رایانه در دو دهه گذشته سبب ارتقاء سیستم های اطلاعات مکانی از شکل اولیه به شکل سیستم های کامل امروزی که دارای قابلیت های بسیاری می باشند شده است . در این سیستم ها می توان نقشه ها را سریع و با هزینه کم تهیه و بهنگام نمود . از آنجا که آنالیز مجدد در این سیستم ها نسبتا سریع و ارزان می باشد ، می توان برای طرح های پیچیده حالت های مختلف را بررسی نموده و نهایتا با مقایسه نتایج این آنالیزها به نتیجه مطلوب رسید،در حالی که انجام این عمل بطور دستی بر روی نقشه های کاغذی کاری بسیار وقتگیر و پر هزینه و گاه غیر ممکن می باشد.

چند نمونه از کاربردهای GIS  در حل معضلات گریبانگیر شهرداری ها

1- طرح های توسعه شهری اعم از طرح هادی یا جامع و تفصیلی بنا به مقتضیات برای هر شهری تهیه گردیده و  نحوه آرایش کاربری ها و جهات توسعه همه جانبه مدنی را تعیین می نمایند . این طرح ها ، عمر اجرائی محدود و به قولی تاریخ مصرف داشته و یکی از مسائل گریبانگیر شهرداری ها آنگاه حادث می شود که قرار باشد طرح آتی و یا تجدید نظر تهیه گردد . در مدت زمان اجرای طرح مصوب فعلی بنا به مقتضیات و شرایط ویژه برای بعضی از املاک مجوز تغییر کاربری صادر می گردد . گاه شهرداری با اعمال ماده 101 قانون شهرداری ها در کاربری مصوب تفکیک اراضی را تائید می نماید و بسا موارد عدیده دیگر که باید با دقت و جزئیات کامل به اطلاع مشاور تهیه کننده طرح آتی یا تجدید نظر رسانده شود . متاسفانه در این مرحله اکثرا کاستیها و قصوراتی ، چه از سوی شهرداری و چه از سوی شرکت تهیه کننده طرح بروز می نماید ، به عنوان مثال ملکی را با کاربری مسکونی طبق طرح مصوب و اعمال ماده 101 تفکیک می نمایند و در طرح بعدی یا تجدید نظر کاربری آن آموزشی لحاظ می گردد و امثالهم . ولی چنانچه طرح مصوب فعلی در قالب GIS تهیه شده باشد ، هر گونه تغییراتی به راحتی منعکس و به طور روزمره ، بهنگام گردیده و همواره آخرین وضعیت موجود شهر در رایانه ثبت و ضبط می باشد و صرفا کافیست سی دی اطلاعات موجود را به شرکت تهیه کننده طرح آتی تحویل داد. در این صورت هم دقت و هم صحت اطلاعات افزایش یافته و علاوه بر صرفه جوئی قابل ملاحظه در هزینه و زمان از بروز معضلات حاد فوق الذکر جلوگیری می گردد .

2-  در طرح های توسعه شهری ، بزرگترین مقیاسی که نقشه های کاربری و معابر را بر آن اساس ارائه می نمایند ، 2000 /1  می باشد ، این نقشه ها با روش های نقشه برداری هوایی تولید می شوند و مقیاس و دقت آنها در حدی نیست که بتوان به استناد آن خط پروژه مسطحاتی را پیاده نمود ، بدین منظور بایستی پلان هایی با مقیاس 500 /1 از طریق نقشه برداری زمینی تهیه و خط پروژه را بر روی آنها منعکس نمود . اکثر شهرداری هایی که بنیه مالی ضعیفی دارند ، بی توجه به این موضوع ، برای مشخص نمودن میزان عقب نشینی املاک حین نوسازی از نقشه های طرح توسعه شهری استفاده می نمایند.متاسفانه گهگاه مشاهده می گردد بر روی نقشه هوایی عرض 12متر لحاظ گردیده لکن با اندازه گیری توسط اشل یا خط کش 14 متر یا 10 متر و ... بدست می آید و از آنجایی که هنوز سیستم شهرسازی ما قدیمی است ، میزان عقب نشینی املاک را بر حسب عوارض و ساختمان های موجود و تطبیق آن ها با طرح مصوب مشخص می نمایند. لذا پس از مدتی  یک خیابان با عرضهای متفاوتی شکل می گیرد که اسباب سردرگمی مردم و مسئولین صدور پروانه ساختمانی را فراهم می آورد . هنگامی هم که پلان فوق الذکر تهیه می گردد ، به دلیل تفاوت مقیاس آن با نقشه هوایی ،گاه دقت لازم در انعکاس خط پروژه صورت نمی گیرد ، در صورتی که در GIS   کلیه اندازه گیری ها توسط خود سیستم انجام شده و فارغ از هر گونه خطا و اشتباه است .

 3-  به کرات مشاهده گردیده که طی عملیات حفاری در یکی از خیابان های شهر،به ناگهان بیل مکانیکی،کابل های زیر زمینی مخابرات را قطع می نماید ، یا آنکه دستگاه لودر غفلتا لوله و انشعاب گاز را پاره می کند و یا به دفعات شنیده ایم،کارگری حین کار ، بدبختانه کابل زیرزمینی برق راقطع کرده و در دم جان خویش را از دست داده است . در صورتی که اگر به نحوی از وضعیت زیر سطح زمین آگاهی جامعی وجود می داشت هیچکدام از این سوانح ناگوار رخ نمی داد . در GIS شهری بالایه بندی خطوط مخابرات ، فیبر نوری ، کابل های زیر زمینی برق ، مسیر لوله های گاز، آب  و انشعابات آنها و.... و مطالعه کلیه لایه ها جداگانه و با هم ، به راحتی و بدون فوت وقت می توان نقشه ای بهنگام از وضعیت زیر سطح زمین در هر نقطه ای از شهر که لازم باشد در مقیاس دلخواه و با دقت دلخواه تهیه نموده و انواع مختلف آنالیز ها و پردازش های گوناگون را بر روی آن انجام داد . 

 4- یکی دیگر از مزایای GIS ، یکپارچه سازی پرونده های موجود در واحد های مختلف شهرداری  است به نحوی که ارباب رجوع به جای آنکه پرونده های مختلفی در واحدصدور پروانه ساختمانی ، واحد نوسازی و درآمد ، واحد املاک و .... داشته باشد ، یک پرونده با کد منحصر بفرد در پایگاه داده های GIS  به همراه اطلاعات مکانی و نقشه های موجود خواهد داشت ، که صد البته مزیت بسیار مهمی به شمار می رود.به علاوه از بایگانی کاغذی و زونکن های متعدد کاسته شده و بایگانی الکترونیکی جایگزین آن می گردد.علاوه برآن هیچ پرونده ای مفقود نگردیده و کلیه مدارک و مستندات همواره در دسترس می باشند .

نتیجه گیری و پیشنهاد

زیستن در دنیای مدرن ابزار مدرن می طلبد . GIS  به عنوان ابزاری قدرتمند و قوی در دست مدیران و برنامه ریزان شهری ، نقش بسیار مهمی را در کاهش معضلات موجود ایفا می نماید ، لذا پیشنهاد می گردد ، سامانه اطلاعات مکانی شهری برای کلیه شهرها ی بزرگ تهیه و واحدی مستقل تحت عنوان واحد GIS ، در شهرداری مربوطه ایجاد گردد.       

منابع و مآخذ

1-  سیستم های اطلاعات جغرافیائی ، استن آرونوف ، ترجمه مدیریت سیستم های اطلاعات جغرافیائی سازمان نقشه برداری کشور  تهران ، سازمان نقشه برداری کشور ، 1375

2-  خبرنامه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان مازندران ، شماره 9و10 ، مقاله: سیستم اطلاعات جغرافیائی GIS  و مدیریت انتخابات ، محمد رنجبر لالائی ، بهار 1382

3-www.Gisdevelopment.net/GIS an overview