فروشگاه ساز بهبود

فن آوری و بورس الکترونیک در ژاپن

ماتوشیجی ایتو

Motoshige Itoh  *

مقدمه             

پیشرفتهای سریع در عرصه فن آوری ارتباطات و اطلاعات ( ICT ) تحولات قابل ملاحظه ای را در  بخش های مالی بیشتر کشور های دنیا رقم زده است .گرچه پیامد ها و آثار فن آوری های نوین در اغلب بخش ها ، بویژه بخش صنعت مشهود است ،لیکن این پیامد ها به دلایلی در بخش مالی بیش از همه قابل ملاحظه می باشد.خدمات مالی ماهیت نا محسوس دارد; پیشرفتهای اخیر در فن آوری ارتباطات و اطلاعات هزینه ارائه این خدمات را به طرز چشمگیری کاهش داده و موجبات ایجاد تحولات ساختاری همگام با جهانی شدن و مقررات زدائی را فراهم آورده است.

        این مقاله پیشرفتهای اخیر در عرصه فن آوری ارتباطات و اطلاعات و  بورس الکترونیک و علل عمده اقتصادی آن را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد.بعلاوه،‌ چالش هایی را که بورس الکترونیک فراروی متصدیان بانکداری الکترونیک و کارگزاری الکترونیک می گذارد بررسی خواهد کرد. با توجه به اینکه حوزه بورس الکترونیک هنوز در مرحله تکوینی خود قرار داشته و منابع و اطلاعات در این زمینه کمیاب می باشد ،تأکید این مقاله صرفاً روی ملاحظات نظری قرار گرفته است.

       از ویژگی های عمده بورس الکترونیک در ژاپن ،حضور و مشارکت فعال شرکتهای تازه تأسیس( در کنار بنگاههای مالی موجود) درارائه خدمات الکترونیک است.این حضور فعال بیانگر تفاوت قابل ملاحظه بانکداری الکترونیک و بانکداری سنتی به لحاظ ساختار هزینه ای و سازماندهی جمعی است. از طرفی ، تازه وارد ها طیف وسیعی از فعالان ]عرصه تجارت[  اعم از شرکتهای مالی سنتی تا بنگاههای تولیدی و مغازه های خرده فروشی ،از شرکتهای بزرگ سهامی تا سرمایه گذاران ریسک پذیر جزء ،از شرکتهای  بومی تا شعب  شرکتهای بین المللی  رابه سمت صنعت بورس الکترونیک سوق داده اند.این تنوع مشارکتها می تواند نقش چشمگیری در ترمیم ساختار کلی صنعت خدمات مالی ایفا کند.این امر می تواند باعث نوعی پراکندگی در خدمات مالی گردد به نحوی که   خدمات  یکپارچه در قالب یک سوپر مارکت مالی واحد، بسط پیدا کرده و  به خدمات دهندگان تخصصی گسترده تبدیل شود.بعلاوه ، ممکن است نهادهای مالی ، خرده فروشان و خدمات دهندگان اینترنتی با هم ادغام شوند.صرفه اقتصادی‌خدمات مالی الکترونیک در قیاس با خدمات غیر الکترونیک می تواند زیر بخش ها و بنگاههای سایر بخش های اقتصادی را نیز بدین سو سوق دهد.

کارگزاری الکترونیک؛ هزینه عملیاتی پایین و تحولات ساختاری

کاهش هزینه های عملیاتی تأثیر قابل ملاحظه ای بر نحوه عملکرد ارائه دهندگان خدمات مالی و ساختار صنعت مالی بر جای می گذارد. برای مثال ، کاهش هزینه های عملیاتی خدمات الکترونیک در ژاپن،طی سالهای اخیر باعث افزایش سریع تعداد کارگزاری های اینترنتی اوراق بهادار  ( کارگزاران الکترونیک ) شده است.نه تنها متصدیان بزرگ اوراق بهادار ، بلکه بنگا ههای جدید نیز  بخش اعظم حرفه کارگزاری اینترنتی را به سوی خود جذب کرده و سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص داده اند. صنعت کارگزاری سنتی در ژاپن به شدت ضابطه مند بود. شرکتهای موجود  برای فعالیتهای کاربر خود کارمزد بالایی دریافت می کردند.آزادی  اختیار عمل در دریافت کارمزد، این فرصت مناسب را در اختیار کارگزاران الکترونیک قرار داد تا با ارائه کارمزد های بسیار پایین رشد و توسعه یابند. هنگامی که کارمزد معاملات بالا است ، انتفاع بردن از معامله حتی در مورد سرمایه گذار باهوشی که جهت بازار را درست پیش بینی می کند نیز منوط به نوسان قیمت بالا می باشد . از طرفی ،نوسان قیمت بالا نیز به لحاظ ماهوی غیر عادی به شمار می رود.بر عکس ،زمانی که کارمزد ها پایین باشد انتفاع بردن از نوسانات قیمتی بسیار پایین و عادی امکان پذیر می گردد ،ضمن اینکه  زمینه مشارکت دائمی تر مشتریان خرد فراهم می شود.

Professor of Economics| Graduate School of Economics|Universtiy of Tokyo *

کارگزاران الکترونیک امکان ورود سرمایه گذاران خرد را به بازار فراهم می کنند.کارگزاران الکترونیک نه تنها کارمزدهای پایین تری دریافت می کنند ، بلکه معاملات با حجم پایین را نیز پذیرفته و اغلب معاملات خود را در اوقات مناسب تر روز انجام می دهند. ( بیش از دو سوم معاملات آنها بعد از ساعت 5 بعد از ظهر صورت می گیرد )کارگزاران سنتی اطلاعات و  تحقیقات را تنها در اختیار سرمایه گذاران بزرگ قرار می دهند ، در حالی که کارگزاران الکترونیک با استفاده از اینترنت سعی می کنند اطلاعات را در اختیار سرمایه گذاران کوچک نیزقرار دهند.برخی شرکت های کارگزاری الکترونیک، سرمایه گذاران کوچک را به خرید سهام از طریق خود تشویق می کنند. برای مثال، هنگامی که کارگزاری الکترونیک مونکس عرضه عمومی سهام خود را آغاز کرد حداقل میزان خرید را بسیار پایین قرار داد. مطابق قوانین و مقررات، حداقل میزان خرید بطور معمول بسیار بالا است (12میلیون ین ، حدود110،000یورو ) اما مونکس روشی پیدا کرد که با استفاده از آن توانست حداقل میزان خرید سهام را به زیر 500 یورو بشکند.سپس  مونکس عرضه سهام خود از اینترنت استفاده کرد و با یک قرعه کشی رایانه ای آن را در اختیار سرمایه گذاران کوچک قرار داد.این نخستین بار بود که تعداد زیادی از سرمایه گذاران خرد در یک عرضه اولیه شرکت می کردند.

البته کارگزاران موجود نیز می توانند خدمات الکترونیک ارائه کنند ،‌اما این کار ممکن است حرفه سنتی آنها ( کارگزاری جزء)  را به خطر اندازد. هرچند ، استفاده فزاینده از خدمات کارگزاری الکترونیک لزوماً در بردارنده منافع بالا برای کارگزاران آن نمی باشد. رقابت در این عرصه موجب انقباض کارمزدها شده و سرمایه گذاری کلان مورد نیاز برای سیستم های پیچیده می تواند دستیابی آنها به سودهای ناخالص بالا را با مشکل مواجه می کند .

صرفه اقتصادی بانکداری الکترونیک : ورود خرده فروشان

اخیراً بانکهای الکترونیک زیادی در ژاپن تأسیس شده است . درست مثل کارگزاران الکترونیک ، فعالان دیگر بخش ها در حال ارائه خدمات بانکداری الکترونیک می باشند. بانکهای الکترونیک در حال حاضر خدمات 24 ساعته با هزینه پایین ارائه می کنند. با توجه به اینکه دسترسی مشتریان به بانکها بیش از بازارهای اوراق بهادار است، پایین بودن هزینه ارائه خدمات الکترونیک شامل کارمزد و زمان ، به ویژه حائز اهمیت می باشد .خدمات بانکداری الکترونیک شامل خدمات متنوعی می شود؛ حسابهای جاری با کارمزد پایین ، سپرده های پس انداز با بهره بالا و  وام هایی با بهره کم. ما در این مجال تنها به خدمات بانکداری الکترونیک از طریق خرده فروشان می پردازیم.

در خصوص فعالیتهایی مثل دسترسی آسان به پول نقد ،بانکداری الکترونیک نیازمند خدمات شعبه ای می باشد.این موضوع به ویژه در ژاپن حائز اهمیت است ، زیرا این کشور  در بین کشور های دنیا از بالا ترین میزان سرانه نقدینگی (571،4 یورو ) برخوردار است.برای ارائه این خدمات بانکی،فروشگاههای های خرده فروشی موقعیت مناسبی دارند.یکی از و یژگی های جالب خدمات بانکداری الکترونیک ارائه شده از سوی خرده فروشی ها این است که آنها می توانند 100 درصد سپرده های اندوخته  را در اختیار قراردهند ( یعنی دارایی های بانک مربوطه امن و نقد می باشد) زیرا آنها وام پرداخت نمی کنند.

ایتو یاکادو ( Ito Yakado ) ، بزرگترین صنف خرده فروشی در ژاپن ،شعبه بانکداری الکترونیک خود را در اکتبر 2001 تأسیس کرد.ایتو یاکادو  مالک  سون – الون ژاپن است .سون – الون فروشگاهی زنجیره ای ، متشکل از تقریباً 10000 فروشگاه رفاهی 24 ساعته است که دارای یک شبکه اطلاع رسانی پیچیده مبتنی بر اطلاعات نقطه فروش  و کارکنان کم دستمزد می باشد. سون- الون  که به لحاظ فروش و سوددهی بزرگترین فروشگاه زنجیره ای ژاپن به شمار می آید ، در حال گسترش شعب خود است.ارائه خدمات الکترونیک مثل پرداخت پول و حواله نه تنها منبع درآمد اضافی برای خرده فروشان ایجاد می کند ،بلکه اطلاعات مشتریان در نقطه فروش می تواند در دیگر فعالیت های خرده فروشی نیز بکار رود.استفاده از کارت هوشمند در فروشگاه ها توام با برنامه های وفاداری مشتری و دسترسی اینترنتی به بانکداری الکترونیک امکان ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع از الگوهای معاملاتی و وضعیت مالی هر مشتری را فراهم می کند که یاکادو ، هم می تواند از آنها برای بازاریابی هدفمند استفاده کند و هم آنها را به دیگر شرکت ها بفروشد.

یکپارچگی حرفه بانکداری و بورس الکترونیک

بانکهای تجاری در ژاپن بر سیستم های مالی سیطره دارند.سپرده های بانکی و حساب های پس انداز پستی به همراه هم پاسخگوی تقریباً 60 درصد از دارایی های مالی خانواده ها و موسسات بزرگ است. بانک های تجاری خدمات زیادی از قبیل سپرده گذاری ، اعطای وام ،مشاوره و پژوهش ارائه می کنند .مقررات زدائی و توسعه شبکه های اطلاعاتی ارزش امتیاز بانکها را کاهش داده و شبکه ای از نهادهای مالی تخصصی را جایگزین آنها می کند که در حقیقت یک نظام مالی جدید را شکل بخشیده اند.

از جمله درس های ارزشمندی که باید از ترکیدن اقتصاد حبابی آموخت این است که یک سیستم مالی مبتنی بر بانک های تجاری نمی تواند ریسک مالی خود را به نحوی موثر توزیع کند.رقابت شدید بین المللی نیز براین تحول دامن خواهد زد ،زیرا بانکهای سنتی تمام سرویس نمی توانند به سوددهی خود ادامه دهند.

پشرفت فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی علاوه بر ارتقای ساختار صنعتی سایر بخش ها به یکپارچگی نظام مالی نیز کمک می کند.دسترسی آسان و کم هزینه به بازار های مالی از طریق بانکداری الکترونیک با این الگوی بازاری متمرکز کاملاً همخوان است.

بورس الکترونیک و پول خصوصی

کاربرد فن آوری های ارتباطی و  اطلاعاتی در ارائه خدمات مالی زمینه را برای اشکال جدید پول خصوصی نیز فراهم می کند.هایک ( 1976) مباحث جالبی در خصوص احتمال رقابت میان پول خصوصی و اثراتش  بر عملکرد اقتصاد  ارائه کرده است. در مبحث سوم این مقاله به اهمیت شکل گیری احتمالی یک بانک اندوخته 100درصدی اشاره کردیم.با توجه به اینکه سپرده های این بانکها کاملاً تحت حمایت دارایی های بدون ریسک می باشد در معرض هجوم بانکی قرار نمی گیرند.این نهاد های مالی جدید را به تناوب می توان در قالب یک تراست واحد سازماندهی کرد تا همچنان در معرض هجوم بانکی نباشند. می توان گفت  نوع نظارت و کنترل بر این بانکها با بانکهای معمولی فرق دارد.

خرده فروشی ها می توانند کارت های هوشمندی برای مشتریان خود منتشر کنند که از آن به عنوان پول الکترونیک استفاده شود.مشتریان می توانند با استفاده از حساب بانک الکترونیک خود این پول الکترونیک را تامین اعتبار کنند و آن را در خرده فروشی ها خرج کنند.نظیر این پول جدید را که توسط مؤسسات خصوصی منتشر می شود می توان در بن های کادویی خرده فروشی ها دید.هرچند، هیچ ارتباطی بین این نوع "پول جدید "و پایه پولی وجود ندارد.

منبع:

http://www.bis.org/publ/bispap07i.pdf