فروشگاه ساز بهبود

نقش حسابداران رسمی در فرآیند توسعه اجتماعی و اقتصادی

بخش بیست و سوم:«بازار جهانی حسابرسی»

غلامحسین دوانی

در جهان کنونی که عصر انفجار اطلاعات نامیده می­شود، هجوم انبوه اطلاعات و داده­های گوناگونی در بازارهای مالی، پولی و بازار سرمایه در غیاب حسابداران رسمی و حسابرسان معتمد می­تواند به گمراهی استفاده­کنندگان از این اطلاعات منجر شود. در واقع عصر مدیریت دانش جز با حسابرسی تکوین نخواهد یافت و خلق دانش نیز در پرتو اعتبارسنجی این دانش کمی و کیفی که در قالب عدد و رقم بیان خواهد شد امکانپذیر می­گردد و در همین راستا حوز? حسابرسی بسی فراتر از حوز? تجربی محدود عملی آن خواهد بود. زیرا به سرعت به درون سایر حوزه­ها رخنه خواهد کرد. حسابرسان دارای و ویژگی ممتاز می­باشند که باعث برجستگی این حرفه می­شود اول توانائی پاسخگوئی موثر به داده­های بازار سرمایه، دوم اطمینان­بخشی و اعتباردهی به فضای آکنده از میلیون­ها داده کمی شده که ساختار این داده­ها متاثر از اعتباربخشی آنها خواهد بود. بهمین علت حسابرسی در رده اول مشاغل اطلاعاتی یا مشاغل نوین جهان هزار سوم قرار دارد. زیرا تنها کسانی که با چالش­های ناشی از جامعه اطلاعاتی می­توانند مقابله منطقی نموده و آن را در یک چارچوب مشخص تعریف نمایند، حسابرسان هستند بهمین علت گرایش روزافزونی به رشته­های حسابداری، حسابرسی، و مدیریت بازرگانی (MBA) و همچنین رشته­های حرفه­ای Cima| CA| ACCA| CPA در جهان در حال توسعه و جهان پیشرفته مشاهده می­گردد و رشته حسابرسی به عنوان یکی از رشته­های برجسته و ممتاز جهان به شمار می­رود. (جدول شمار? 7)

پیشینه فعالیت موسسات حسابرسی خارجی به دهه 1843 (1222 هـ .ش) و فعالیت موسسات حسابرسی در ایران به دهه 1340 باز می­گردد. اولین موسسه حسابرسی ایرانی در ایران توسط آقای فواد مجذوب تأسیس و اولین موسسات حسابرسی خارجی که در ایران به فعالیت پرداختند به ترتیب عبارتند از موسسه حسابرسی پیت مارویک، کوپرز اند لیبراند، وینی مری، آرتور یانگ، آرتو آندرسن و پرایس واترهاوس بودند.

موسسات حسابرسی بین­المللی فراز و فرود بیشماری را طی کرده­اند تا جایگاه فعلی را کسب کرده­اند. تاریخ نوین حسابرسی به سالهای 1843 باز می­گردد که نخستین موسسات حسابرسی در انگلستان و سپس در امریکا تشکیل شدند⁽¹⁾ و طی یکصد سال بیش از 500 موسسه حسابرسی در هم ادغام که سرانجام در دهه 1980 نخست پدیده Big ten «ده موسسه بزرگ» و سپس Big Eight «1986» بوجود آمد اسامی این هشت موسسه بزرگ به ترتیب الفبا عبارت بود از:

آرتو آندرسن – آرتور یانگ- ارنست اند وینی – پرایس واترهاوس- پیت مارویک میچل، توش 

1997 موسسه ارنست اند یانگ و KPMG مذاکره ادغام را آغاز کرده بودند که بعلت مخالفت اتحادیه اروپا و نگرانی از انحصار در بازار حسابرسی موضوع ادغام این دو موسسه نیز منتفی گردید در حالی که قبلاً PWC و کوپرز اند لیبراند ادغام شده بودند. آثار ادغام PWC آنچنان بود که عملاً انحصار بازار جهانی حسابرسی را به دست گرفت و در سال جاری KPMG ضمن طرح شکایت به شورای گزارشگری مالی بریتانیا (FRC) از انحصار بازار حسابرسی در چنگ PWC شکایت کرده است. نگرانی PWC از آنجا شروع شد که پس از اقامه دعوی بر علیه تخلف مالیاتی شعبه امریکای PWC برخی موسسات حسابرسی رقیب (Big Four) کوشش کردند در سرنگونی KPMG مشابه آرتور آندرسن ادغام کنند به طوری که هنوز هم پرونده تخلف مالیاتی KPMG مخاطره­آمیز است.

بعدها دیلویت هسکینز اند سلز با موسسه توش راس و موسسه ارنست اند وینی با موسسه آرتور یانگ و پرایس واترهاوس با کوپرز اند لیبراند ادغام شدند و به نامهای دیلویت اند توش، ارنست اند یانگ و پرایس واترهاوس کوپرز معروف شدند که پیامد این ادغام ظهور Big Five (2-2-1989) به شرح ذیل بود:

Price water house & Coopers Liberand  (PWC)| Deloitte & Touch & Tomatso (DTT)| KPMG| Ernest & Young (EY)| Arthur Anderson (AA)

از طرف دیگر در سالهای (1966) «انجمن حسابداران خبره انگلستان و ولز (ICAEW)، انجمن حسابداران خبره امریکا (IAICPA)، انجمن حسابداران خبره کانادا (CICA)، گروه مطالعاتی حسابداران بین­المللی (AISG) را تشکیل دادند که همین گروه مطالعاتی در سال 1973 به این نتیجه رسید که کمیته تدوین استانداردهای بین­المللی حسابداری (IASC) را تأسیس گردد تا بتوانند حرفه حسابداری را یاری دهند. در فاصله سالهای 1997 تا 1999 کمیته تدوین استانداردهای بین­المللی ساختار سازمانی خود را تغییر داد و هیأت استانداردهای بین­المللی حسابداری جایگزین کمیته مذکور شد. اوج­گیری فعالیت موسسات حسابرسی و هیأت استانداردهای بین­المللی حسابداری و حسابرسی همزمان در دهه 1990 حاکی از رشد روزافزون سرمایه مالی و توسعه سرمایه­های فراملیتی بود.

بهمین علت موسسات بزرگ حسابرسی که دست اندرتدوین استانداردها هستند در چالش با منافع مشتریان خود کوشش نموده­اند که هیأت مذکور را به طرق مختلف در چنگ خود داشته باشند. با یک بررسی اجمالی به هیأت رئیسه انجمن حسابداران خبره انگلستان مشاهده گردید که مجموعه Big Four بیش از 36 بار از 54 انتخابات ریاست این انجمن را بر عهده داشته است. جدول ذیل حضور Big Four را در ارکان اصلی انجمن حسابداران خبره انگلستان و کمیته­های کاری آن نشان می­دهد:

جدول شماره (2)- نمایه حضور موثر Big Four در ارکان انجمن حسابداران خبره انگلستان (ICAEW)

بعد از سقوط آنرون و انحلال «موسسه حسابرسی آرتور آندرسن» پنج موسسه بزرگ حسابرسی به چهار موسسه تقلیل و موسوم به Big Four (2002) شدند. شش موسسه بعدی رتبه­های جهانی که به «موسسات میانی» معروف هستند عبارتند از:

BDO| RSM| Grant Thornton| Baker Tilly Internal| Harwath International| Moors Rowland International.

پس از انقلاب اسلامی موسسات حسابرسی خارجی با توجه به «لایحه قانونی مربوط به اصلاح پاره­ای از مواد قانونی مالیاتهای مستقیم مصوب 3/3/1359» که کلاً کانون حسابداران رسمی را لغو نموده بود و برخی مسائل سیاسی مستحدثه فعالیت خود را در ایران متوقف یا منحل ساختند. اگرچه در سالهای بعد از انقلاب برخی موسسات حسابرسی خارجی روابط قبلی خود را با موسسات حسابرسی همکار خود در ایران به صورت ارجاع کار حفظ کرده بودند اما در دهه هشتاد به ویژه پس از تصویب قانون استفاده از خدمات تخصصی حسابداران رسمی، تعدادی از موسسات حسابرسی ایرانی به دنبال ارتباط و نوعی ارتباط یا عضویت و نمایندگی موسسات حسابرسی بین­المللی برآمدند که این تلاشها منجر به عضویت چند موسسه حسابرسی ایرانی در موسسات بین­المللی حسابرسی شده است.

لازم بیادآوری است که بزرگترین بازار حرفه حسابرسی و حسابداری جهان بترتیب در امریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه، ژاپن، هلند، استرالیا به شمار می­روند. جدول شمار? (3) درآمد ده موسسه حسابرسی برتر جهان و ترکیب آن را نمایش می­دهد. از سوی دیگر (50) درصد جدول شمار? (4) رتبه­بندی 150گانه متعلق به موسسات حسابرسی موسوم به Big Four (دیلویت، پرایس واترهاوس کوپرز، کی پی ام جی و ارنست یانگ) می­باشد و از میان موسسات موسوم به موسسات میانه Midtire 6 درصد رتبه­ها متعلق به BDO، (4) درصد متعلق به Bakertilly، سه درصد متعلق به گرانت تورنتون و RSM می­باشد. از یک منظر دیگر (20) درصد این رتبه­ها در اختیار موسسات حسابرسی امریکائی، (13) درصد متعلق به موسسات حسابرسی انگلیسی، (11) درصد در اختیار موسسات آلمانی و (7) درصد نیز در اختیار موسسات حسابرسی فرانسوی و کانادائی قرار دارد. توجه شود که جدول شمار? (4) رتبه­بندی هر یک از موسسه­های حسابرسی هر کشور را در جهان نمایش می­دهد در حالی که جدول شمار? (3) رتبه­بندی جهانی مجموع درآمدی همه موسساتی را که تحت یک نام فعالیت دارند نشان می­دهد. برای مثال موسسه حسابرسی دیلویت در جدول شمار? یک رتبه دوم جهان را دارا می­باشد در حالی که همین موسسه در امریکا رتبه اول را بخود اختصاص داده و یا موسسه حسابرسی دیلویت انگلستان که رتبه دوم را در آن کشور دارا می باشد، رتبه ششم جهان را نیز بخود اختصاص داده است. توجه جامعه حسابداری ایران را به این نکته جلب می­کند که از میان یکصد شرکت برتر جهان فقط یک شرکت توسط موسسات حسابرسی میانه “BDO” حسابرسی می­شود و بقیه آن توسط Big Four حسابرسی می­شوند. این بدان معنی است که رتبه­بندی  موسسات بزرگ جهان از نظر درآمدی همان موسساتی هستند که بیشترین مشتریان و شرکتهای جهان را نیز دارا می­باشند. جدول شمار? (3) رتبه­بندی ده موسسه بزرگ جهان و ترکیب درآمدی آنان را نمایش می­دهد که این جدول نشان می­دهد حجم بازار حسابرسی در سال 2005 رقمی حدود یکصد میلیارد دلار بوده است.

نگاهی به لیست 350 شرکت برتر جهان نیز نشان می­دهد که 343 شرکت این لیست توسط Big Four و فقط 7 تای آنها توسط سایر موسسات حسابرسی می­شوند. این امر نشان می­دهد که ضابطه رتبه­بندی موسسات حسابرسی که بر اساس درآمد مکسوبه آنان صورت می­گیرد مشابه مسابقه قویترین مردان جهان و یا پولدارترین مرد جهان و ... نمی­باشد بلکه این درآمدهای بالا حکایت از نوعی کیفیت خدمات مناسب است که مشتریان بدان روی آورده­اند. نگاهی به وب­گاه Deloitte Plus Co. (متعلق به موسسه دیلویت) Portal PWC.com| PWC plus.com متعلق به موسسه PWC نشان­دهنده توانائی و دانش حرفه­ای نهان در این دو وب­گاه  و یا این دو موسسه می­باشد که سایر موسسات حسابرسی در حال حاضر فاقد آن می­باشند و این توانائی جز در پرتو سرمایه­گذاریهای حاصل از درآمدهای بیشتر خدمات حسابرسی و حسابداری امکانپذیر نمی­باشد.

جدول شمار? (3)- جدول رتبه­بندی دهگانه و ترکیب درآمدی موسسات حسابرسی بین­المللی 2005

بر اساس آخرین اخبار منتشر شده در Big Blog درآمد سال 2006، چهار موسسه بزرگ جهان عبارتند از PWC (7/20)، دیلویت (1/20)، EY (4/18) و KPMG (9/16) میلیارد اعلام شده است که رشد موسسه حسابرسی دیلویت در این سال بیشتر از سایر موسسات بوده بطریقی که پیش­بینی شده چنانچه همین روند در سال 2007 ادامه یابد درآمد سال 2007 موسسه دیلویت به 6/22 میلیارد دلار بالغ و رتبه اول را بخود اختصاص خواهد داد.

جالب توجه آنکه مجله عصر حسابداری Accounting Age جایزه بهترین گزارش حسابرسی سال 2005 خود را به موسسه حسابرسی  Ruth Dooley و گرانت تورنتون اهدا کرد و در بین موسسات حسابرسی بهترین کارفرمای سال 2005 را به ترتیب موسسات Robert Half international، BDO، PWC، KPMG، DTT، Moore & Smalley اعلام نمود. واقعیت این جایزه نشان می­دهد که موسسات حسابرسی بزرگ بیشترین شانس جذب فارغ التحصیلان برجسته رشته حسابداری جهان را دارا می­باشند و برخلاف عرف جامعه حسابداران رسمی ایران که علاقمند به میانسالی و کهنسالی است چرخش مدیران در موسسات بزرگ بین المللی در میان مدیران جوان حسابرسی است که دانش و توانائی خاصی را دارا هستند و بهمین علت سال گذشته PWC جوانترین مدیر حسابرسی در سن 24 سالگی را منصوب کرد!! امری که برای حسابرسان ایرانی اگر غیرممکن نباشد سخت و دشوار است!! موسسات بزرگ حسابرسی چشم انداز آینده را در دسترس و سهل الوصول می­دانند بنابراین با استفاده از ابزارهای نوین (که حداقل آن تسلط به یکی از زبانهای زنده دنیا + مهارت­های کاربردی رایانه­ای) درصدد تسخیر آینده هستند در حالی که بسیاری موسسات ایرانی هنوز با پست الکترونیک و ... بیگانه هستند و صندوق آدرس­های الکترونیکی آنها مدتهاست بازگشائی نشده است!! و با ابتدائی­ترین شکل ممکن چارچوب ریسک را تعریف می­کنند یا شاید بطریقی اولی ما هنوز نمی­دانیم که پایه حسابرسی ریسک بر چه مبنائی باید باشد و ریسک کشور، ریسک صنعت، ریسک خرید و فروش، ریسک مشتریان و ... در کدام ضلع برنامه­ریزی ما قرار دارند!