hc8meifmdc|2010A6132836|ecommercewebsitedesign|tblnews|Text_News|0xfdff6609000000002206000001000300
آلودگی انگلی در مراجعه‌کنندگان به
آزمایشگاه کلینیک ویژه دانشگاه
علوم پز شکی کرمانشاه ( 78-1374)
دکتر مهدی وجدانی*؛ مهندس اکبر برزگرشنگل** ؛ آرزو شمسیان ***
چکیده :
سابقه وهدف: عفونت‌های انگلی در
کشورایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در استان کرمانشاه با داشتن روستاهای متعدد و شهرک‌های حومه شهر همه
ساله انگل‌های روده‌ای گزارش گردیده و به‌طور پراکنده گزارش‌هایی از آلودگی‌های
انگلی جلدی و خونی ارائه شده است. با توجه به اینکه در کرمانشاه مطالعه جامعی در
این خصوص صورت نگرفته است، مطالعه حاضر به‌منظور بررسی فراوانی آلودگی انگلی در
مراجعه‌کنندگان به آزمایشگاه کلینیک ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه طی سال‌های
78-1374 انجام پذیرفت.
مواد وروش‌ها:دراین مطالعه توصیفی با
استفاده از داده‌های موجود کلیه افرادی که طی سال‌های 1374 تا 1378 در کلینیک ویژه
دانشگاه علوم پزشکی‌کرمانشاه، نمونه‌های مدفوع آن‌ها آزمایش شده است، مورد بررسی
قرارگرفتند. مجموعاً 45160 نمونه مدفوع با روش تغلیظ با فرمالین- اتر برای انگل‌های
روده‌ای و روش چسب اسکاج برای اوکسیور مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته است.
یافته‌ها: در مجموع 13/59 درصد (26705نمونه)
از نمونه‌های مورد بررسی آلوده به انگل تک‌یاخته‌ای وکرم بودند. از این تعداد، 94/93
درصد تک‌یاخته و کرم 06/6 درصد کرم گزارش گردید. در بین انگل‌ها بلاستوسیستیس
هومونیس (34/28 درصد) و ژیاردیالامبلیا
(27 درصد) بالاتر ین فراوانی را به خود اختصاص دادند و بعد از آن انتاموباکلی قرار
داشت که
16/17 درصد از آن‌ها را تشکیل می داد.
آلودگی به کرم‌ها اندک بود، به‌طوری‌که همنولیپیس نانا و اسکاریس لومبریکوییدیس
بیشتر از سایر کرم‌ها گزارش شده است.
بحث: در این پژوهش بیشترین انگل
مشاهده‌شده، بلاستو سیستیس هومونیس و ژیاردیالامبلیا از بین تک‌یاخته‌های روده‌ای بود. از لحاظ فراوانی تفاوت‌هایی با سایر مناطق
دیده می‌شود که ممکن‌است به‌علت تفاوت آب و هوایی، رژیم غذایی، وضعیت بهداشتی و...
باشد که جای تحقیقات بیشتری دارد.
کلیدواژه‌ها: انگل‌های روده‌ای، انگل‌های جلدی
وخونی، تک یاخته،کرم، کرمانشاه.
*
استادیار گروه
میکروبیولوژی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.
** عضو
هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دانشکده بهداشت.
*** کارشناس
انگل شناسی، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.
*
عهده دار مکاتبات: کرمانشاه، باغ ابریشم،دانشکده
پزشکی،گروه میکروبیولوژی؛ تلفن: 14- 4229410 - 0831
مقدمه :
بیماری‌های
عفونی به‌عنوان یک معضل جهانی بایستی موردتوجه باشد. تغییرات اکولوژیک با تغییرات
تکنولوژیک ، شرایط اقتصادی ، اجتماعی ، محیطی و دموگرافیک همراه بوده‌است. نقل مکان
انسان‌ها از جایی به جای دیگر و تکامل انگل‌ها (سویه‌های مقاوم به دارو) باعث شده
که بیماری‌های انگلی در مناطق درحال‌توسعه وتوسعه‌یافته تهدیدی جدی محسوب شود.
میلیون‌ها انسان در معرض خطر عفونت، بیماری و مرگ ناشی از انگل‌های تک‌یاخته و
پریاخته هستند (1). از بین بیماری‌های انگلی بالاترین عفونت انگلی در جهان
اسکاریازیس (1150-785میلیون‌نفر)وکمترین‌آن‌فلوک‌های دستگاه‌گوارش (3/1 میلیون
نفر) می‌باشد، ولی بالاترین رقم مرگ‌ومیر به‌علت مالاریا 2/2 تا 5/2 میلیون گزارش
گردیده است(2).
بیماری‌های
انگلی در ایران به‌عنوان یک کشور درحال‌توسعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
محققین ایرانی در مناطق مختلف تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اند. درصد شیوع انگل‌های
کرمی و تک‌یاخته‌ای در مناطق مختلف ایران از تفاوت‌قابل‌ملاحظه‌ای برخورددارمی‌باشد،
به‌طوری‌که در کرمان از بخش مرکزی و روستاهای حومه شهر بالاترین انگلی که گزارش‌شده ژیاردیا با 2/16
درصدوهمینولپیس‌نانا با 9/3درصد(3)، در روستاهای لاهیجان آلودگی به انتامو باکلی 9/27 درصد و تریکوسفال8/26
درصد(4)، درروستاهای شهرستان ساری از 28 روستا ژیاردیالامبلیا 82/17درصد و بلاستوسیستیسهومونیس
19/8درصد ،همینولپیس‌نانا 61/3 درصد وکرم‌های قلابدار 25/2درصد(5) گزارش شده است.
شرایط آب وهوایی ، رطوبت منطقه ، دما ، تراکم
جمعیت ، بهداشت عمومی و حتی رژیم غذایی نقش مؤثری در شیوع بیماری‌های انگلی در هر
منطقه دارد. آلودگی به تک‌یاخته‌های روده‌ای در تمام سنین در ایران رو به گسترش
است و شیوع آن‌ها نسبت به عفونت‌های کرمی افزایش یافته است(4).
وفور بیماری‌های انگلی در کرمانشاه نسبت به دهه‌های
قبل تغییر چشمگیری یافته، به‌طوری‌که تا سال 1351 آلودگی به کرم اسکاریس
لامبریکوئیدس74 درصد بوده(6)، درحالی‌که در بررسی دیگر طی شش‌ماه 1375، 2/1 درصد
گزارش شده است(7). مطالعه در خصوص بررسی فراوانی عوامل انگلی می‌تواند دست
اندرکاران امور بهداشتی و درمانی را راهنمایی کند تا بتوانند با اطلاعات تازه‌تری به
ارائه خدمات بهداشتی و درمانی بپردازند. باتوجه به این تغییرات مطالعه جامعی برای
تعیین فراوانی آلودگی انگلی آزمایشگاه کلنیک ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه طی
سال‌های 1374 تا 1378 انجام پذیرفت تا وضعیت شهر کرمانشاه از لحاظ بیماری‌های
انگلی کرمی و تک‌یاخته‌ای مشخص شود.
مواد
وروش‌ها:
نوع مطالعه به‌صورت
توصیفی و با استفاده‌از داده‌های موجود بود. کلیه افرادی که طی سال‌های 1374 تا
1378 در کلینیک‌ویژه دانشگاه علوم‌پزشکی نمونه‌های مدفوع آن‌ها آزمایش شده بود،
مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایشگاه مذکور در قسمت مرکزی شهر قرار دارد و نمونه‌ها
تقریباً از تمامی نقاط شهر ارجاع می‌شود.
نمونه‌های مدفوع به‌صورت سه‌نوبتی یا دونوبتی (به‌عنوان یک مورد درنظرگرفته
شده است) با فرمالین- اتر تهیه‌شدند و با
افزودن‌لوگل به رسوب باقی‌مانده بامیکروسکوپ نوری بررسی‌گردیدند. در افرادی‌که
جهت اوکسیور مراجعه می‌نمودند، نمونه‌ها با روش چسب اسکاچ تهیه می‌گردید. نمونه مثبت
(عوامل انگلی) همراه با مشخصات فردی در رایانه
ثبت می‌گردید. کلیه لام‌ها زیرنظر مستقیم متخصص انگل‌شناسی بررسی و یا تأیید
گردید. تمامی نتایج به‌دست‌آمده درگزارش کارروزانه ثبت وبراساس سن، جنس، فصل ، نوع
انگل کرمی و تک‌یاخته‌ای به تفکیک در جداول فراوانی خلاصه گردیدند.
یافته‌ها:
درمجموع طی‌سال‌های
1374 تا 1378 تعداد 45160 نمونه مدفوع در آزمایشگاه کلینیک ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفت که از
این تعداد 26705 مورد (13/59درصد) آلوده به انگل و از بین موارد آلوده به انگل
تعداد 25080 نمونه آلوده به تک‌یاخته و 1625
نمونه به کرم آلوده بودند(جداول 1و2). توزیع نمونه‌های آلوده به انگل
بر حسب نوع انگل در جدول شماره 2 آمده
است. همانگونه که ملاحظه می‌گردد بلاستوسیستیس همومونیس(34/28درصد) و
ژیاردیالامبلیا(27درصد) در بین سایر انگل‌ها بیشترین فراوانی را به خود اختصاص
داده‌اند.
بیشترین
افراد آلوده به انگل در سنین10-2سال
(45/44%) بودند و در سنین کمتر از 2سال کمترین
جدول 1– توزیع نمونه‌های مراجعه‌کننده به آزمایشگاه‌کلینیک‌ویژه
دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه برحسب آلودگی به انگل
(سال 78-1374).
فراوانی
انگل
|
تعداد
|
درصد
|
|
دارد
|
تک یاخته
|
25080
|
53/55
|
|
(+)
|
کرم
|
1625
|
59/3
|
|
|
جمع
|
26705
|
13/59
|
|
ندارد(- )
|
18455
|
87/40
|
|
جمع کل
|
45160
|
100
|
جدول 2– توزیع‌فراوانی‌نمونه‌های مثبت‌انگلی در مراجعه‌کنندگان
به آزمایشگاه کلینیک ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه درسال 78- 1374.
|
فراوانی
انگل
|
تعداد
|
درصد
|
|
تـک‌یاخـته‌هـا
|
بلاستوسیستیس
هومونیس
ژیاردیا لامبلیا
انتاموبا کلی
یداموبا بوچلی
انتاموبا
هیستولتیکا
اندولیماکس
نانا
انتاموبا
هارتمانی
کیلوماستیکس
مسنیلی
|
7570
7200
4585
2595
1135
1740
155
100
|
34/28
27
16/17
71/9
25/4
51/6
60/0
37/0
|
|
|
جمع
|
25080
|
94/93
|
|
کـــرم‌هــا
|
همنولیپیس
نانا
اسکاریس
لومبریکوییدس
انتروبیوس
ورمیکولاریس
تریکوریس
تریکیورا
تنیا ساجیناتا
دیکروسلیوم‌دندریتیکوم
(مثبت‌کاذب)
|
665
560
260
70
20
50
|
49/2
09/2
97/0
26/0
07/0
18/0
|
|
|
جمع
|
1625
|
06/6
|
|
جمع کل
|
26705
|
100
|
تعداد (3/4%)
وجود داشت(جدول 3). 5/46 درصد افراد مبتلا به عفونت انگلی مذکر و بقیه مؤنث بودند.
بیشترین تعداد مراجعه‌کنندگان
در فصل بهار(جدول4و نمودار1) بودندو بالاترین انگل‌گزارش‌شده در فصل پائیز
بلاستوسیستیسهومونیس با 21/33
درصد و کمترین انگل گزارش شده، تنیاساجیناتا
در فصل بهار مشاهده گردید. از بین نمونه‌های مثبت دو تک‌یاخته بلاستوسیستیس هومونیس
و ژیاردیالامبلیا بالاترین تک‌یاخته‌هایی
بودند که با همدیگر گزارش گردیدند و همینولپیس نانا و ژیاردیالامبلیا نیز بالاترین
جدول 3 – توزیع نمونه های مثبت انگلی در مراجعه کنندگان به آزمایشگاه کلینیک
ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه برحسب
سن و به تفکیک جنس در سال 78-1374.
|
جمع
|
زن
|
مرد
|
جنس
سن
|
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
|
3 /4 %
4/44%
2/13%
2/33%
9/4%
|
1145
11860
3525
8870
1305
|
2%
1/22%
9/6%
1/20%
4/2%
|
535
5900
1845
5370
640
|
3/2%
3/22%
3/6%
1/13%
5/2%
|
610
5960
1680
3500
665
|
کمتر از 2 سال
10-2
20-11
بالاتر از 20
نامعلوم
|
|
100%
|
26705
|
5/53%
|
14290
|
5/46%
|
12415
|
جمع
|
جدول 4 – توزیع 26705 نمونه آلوده به انگل بر حسب نوع
انگل به تفکیک فصل در آزمایشگاه کلینیک ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از سا ل 78-1374
|
فصل
نوع انگل
|
بهار
|
تابستان
|
پاییز
|
زمستان
|
جمع
|
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
ژیاردیا لامبلیا
بلاستوسیستیسهومونیس
انتاموبا کلی
یداموبا بوچلی
انتاموبا
هیستولتیکا
اندولیماکس
نانا
کیلوماستیکس
مسنیلی
انتاموبا
هارتمانی
اسکاریس
لومبریکوییدس
همنولیپیس
نانا
انتروبیوس
ورمیکولاریس
تریکوریس
تریکیورا
تنیا ساجیناتا
دیکروسلیوم‌دندریتیکوم
|
2560
1775
1480
875
455
185
35
15
310
290
105
50
10
|
43/31
79/21
17/18
78/10
59/5
27/2
42/0 19/0
8/3
56/3
3/1
61/0
12/0
|
2040
2315
1060
660
400
390
15
55
95
175
35
10
5
10
|
08/28 87/31
59/14
09/9
51/5
37/5
30/0
76/0
31/1
1 4/2
48/0
13/0
07/0
13 /0
|
1310
1850
960
470
225
435
25
45
60
95
55
5
10
25
|
5/23
21/33
25/17
45/8
03 /4
8/7
45/0
8/0
09/1
7/1
1
09/0
18/0
45/0
|
1250
1500
1055
540
305
730
25
40
95
105
65
5
5
5
|
13/21
2/26
42/18
42/9
32/5
75/12
43/0
7/0
65/1
83/1
13/1
087/0
087/0
087/0
|
7160
7440
4555
2545
1385
1740
100
155
560
665
260
70
20
50
|
81/26
85/27
05/17
57/9
18/5
51/6
37/0
58/0
09/2
50/2
97/0
27/0
07/0
18/0
|
|
جمع
|
8145
|
100
|
7265
|
100
|
5570
|
100
|
5725
|
100
|
26705
|
100
|
نمودار 1- توزیع 26705 نمونه آلوده‌به‌انگل برحسب‌فصول‌سال
در آزمایشگاه کلینیک‌ویژه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
درسال 78-1374.
انگل‌های کرمی و
تک‌یاخته‌ای بودند که با همدیگر گزارش‌گردیدند.
بحث :
یافته‌ها نشان
دادکه 13/59 درصد از نمونه‌های مورد بررسی آلوده به انگل بودند و فراوان‌ترین نوع انگل تک‌یاخته‌ای گزارش‌شده بلاستوسیستیس
هومونیس
(34/28درصد) و دومین انگل ژیاردیالامبلیا (27 درصد) و از بین انگل‌های کرمی
بالاترین میزان آلودگی مربوط همینولپیس‌نانا (49/2درصد) و اسکاریس لامبریکوئیدس (09/0درصد)
بود. طبق مطالعات به‌عمل‌آمده در شهرستان کرمان بالاترین میزان آلودگی انگلی تک‌یاخته‌ای
ژیاردیالامبلیا
(2/16 درصد) و انگل کرمی همینولپیس‌نانا
(9/3 درصد) گزارش‌گردیده‌است. همچنین در بررسی دیگری در روستاهای شهرستان لاهیجان
، تک‌یاخته انتاموباکلی (9/27درصد) ژیاردیالامبلیا
)2/17درصد) و کرم‌های تریکوریس‌تریکیورا
(8/26درصد)، اسکاریس لامبریکوئیدس (8/17درصد) به‌عنوان بالاترین آلودگی گزارش گردیده‌است(3).
ازسوی‌دیگر در مطالعه‌ای دیگر در روستاهای شهرستان ساری ژیاردیالامبلیا(82/17 درصد)،
بلاستوسیستیسهومونیس (19/8درصد)،همینولپیس‌نانا (61/3 درصد) و کرم‌های قلابدار (25/2درصد)
گزارش گردیدند(5). در اهواز مطالعه‌ای بین دو آزمایشگاه بیمارستان گلستان و سینا
صورت‌گرفته که آلودگی به‌دست‌آمده در آزمایشگاه گلستان را ژیاردیالامبلیا 9/37درصد
،انتا موباکلی 7/31 درصد ، انتا موباهیستولتیکا 7/19 درصد و همینولپیس‌نانا
5/4 درصد ذکر کردند، درحالی‌که آزمایشگاه
سینا ژیاردیالامبلیا 49 درصد ، انتاموباکلی 19 درصد، انتاموبا هیستو لتیکا 8 درصد
وهمینولپیس‌نانا 2/6 درصد گزارش‌شد(8). در تحقیق اولیه‌ای که در کرمانشاه و در
آزمایشگاه کلینیک ویژه به‌مدت 6 ماه صورت‌گرفته، بالاترین آلودگی مربوط به تک‌یاخته بلاستوسیستیس هومونیس (5/33 درصد) وژیاردیا لامبلیا (23 درصد) و از کرم‌ها همینولپیس‌نانا (4/1درصد)، اسکاریس لامبریکوئیدس (2/1 درصد) گزارش‌گردید(7). ازبین
انگل‌های گزارش‌شده بیماریزا ژیاردیالامبلیا نقش برجسته‌ای دارد. گرچه در بیشتر
پژوهش‌ها در مناطق مختلف بالاترین درصد شیوع را ندارد، اما دومین انگل تک‌یاخته‌ای
بیماریزاست که در عفونت‌های‌انگلی دستگاه گوارش دخالت دارد. درطرح سلامت و بیماری درکرمانشاه
که توسط وزارت بهداشت و درمان انجام‌گردید، شیوع ژیاردیالامبلیا با 5/36درصد به‌عنوان
بالاترین تک‌یاخته و اسکاریس امبریکوئیدس 7/24درصد بالاترین آمار گزارش‌شده‌بود(9).
کرمانشاه وشهرهای تابعه آن به‌علت مناطق کوهستانی وآب وهوای معتدل واستفاده کمتراز
کود انسانی، درحال‌حاضر تقریباً زمینه‌ای نامساعد برای انگل‌های منتقله توسط خاک
می‌باشد. دراین تحقیق هیچگونه مواردی ازکرم‌های قلابدار طی5سال مشاهده‌نگردید، درحالی‌که
در گزارش طرح سلامت و بیماری شیوع‌آلودگی به‌کرم‌های قلابدار 1/0درصد در کرمانشاه
گزارش‌شده‌بود (9). اگرچه انگل‌های کرمی و تک‌یاخته‌ای از نظر میزان درصد شیوع توسط محققین مختلف متفاوت گزارش‌شده‌اند،
اما تک‌یاخته‌های روده‌ای به‌ویژه ژیاردیالامبلیا و بلاستوسیستیس هومونیس از انگل‌های
کرمی بیشتر مشاهده گردیده‌اند. چه‌بسا تفاوت آب و هوایی، رژیم غذایی، وضعیت بهداشت
و ازدحام جمعیت در هر منطقه در این‌خصوص مؤثر باشد که می‌توان در همین ارتباط
تحقیقاتی را انجام داد.
یافته‌ها
نشان‌داد که بیشترین افراد آلوده به انگل در سنین10-2 سال قرار داشتند که دلیل آن
می‌تواند مستعدبودن این گروه سنی برای‌ابتلا به آلودگی باشد.
در
ارتباط با جنس مشخص شد که 5/46درصد از افراد مبتلا به عفونت انگلی مذکر و 5/53
درصد مؤنث بودند. محققین دیگر نقش جنس را در بیماری‌های انگلی یکسان گزارش‌کردند(3).
در پژوهشی دیگر آلودگی انگلی در مردها
بیشتر از زن‌ها گزارش شده(4)و در مطالعه محمدکاظم و همکاران آلودگی انگلی‌بین‌جنس‌مذکر
و مؤنث تفاوت معناداری نداشته است(9). این‌تفاوت‌ها ممکن‌است‌ناشی‌از تفاوت‌توزیع‌جنسی‌مراجعه‌کنندگان
باشد.
بالابودن
تعدادمراجعه‌کنندگان در فصل بهار و تابستان احتمالاً به‌علت مصرف‌سبزیجات و میوه‌جات
آلوده می‌باشد و به‌طور کلی اواخر بهار و اوایل تابستان میزان‌مراجعه‌کنندگان‌به‌آزمایشگاه به‌خصوص درارتباط
بابیماری‌انگلی از‌فصول‌دیگرسال بیشتراست.
مطالعه ما نشان‌داد که در بین تک‌یاخته‌ها
بلاستوسیستیس و ژیاردیالامبلیا به‌صورت توأم بالاترین مقدار و در بین کرم‌ها و تک‌یاخته‌ها
همینولیپس‌نانا و ژیاردیالامبلیا به‌صورت توأم بیشترین موارد را تشکیل می‌دهند.
کاهش
کلی آلودگی کرم‌های منتقله از خاک درکشور ایران(10) درسال‌های‌اخیر می‌تواند نشانه‌ای
از ارتقای رشدبهداشت درجوامع انسانی، عدم استفاده از کود انسانی، رعایت بهداشت
غذایی وفردی باشد، اما رشد روزافزون انگل‌های تک‌یاخته به‌نظر می‌رسد به‌علت سرعت انتقال انگل و شاید افزایش بندپایان و نقش آن‌ها به‌عنوان ناقلین مکانیکی
نیز باشد؛ البته‌گرم‌ترشدن‌کره‌زمین و تغییرات
آب‌وهوایی ممکن است انتشار عوامل بیماریزا را توسط ناقلین بندپا گسترش دهد (نیاز
به تحقیقات وسیع‌تری دارد) (11 و 12)؛ بنابراین با این اوصاف جهت پیشگیری از بیماری‌های‌انگلی باید روش‌های مؤثر کنترل مورد تحقیق قرار گیرد
.
به‌هرحال
صرف‌نظر از تفاوت‌های اکولوژیک در هر
منطقه یکی از اختلافات به‌دست‌آمده از مطالعات محققین به‌علت نبودن شرایط یکسان از
لحاظ کادر مجرب برای تشخیص بیماری‌های انگلی‌است؛ بنابراین برای رفع این مشکل پیشنهاد
می‌شود از طرف انجمن انگل‌شناسان تمامی اشخاص بررسی‌کننده تأیید شوند و یا طی دوره‌های
آموزشی کوتاه‌مدت، کیفیت فراگیری آن‌ها را بالاتر برد تا به نتایج موردنظر دست‌یافت.
References:
1. Schmunis
GA| Antunano FJ. World- wide
importance of parasites: In: Collier L| Balows A|
Sussman M| editors. Microbiology and
microbial infections parasitology. Vol 5|
9th ed. London:
Arnold Inc; 1998| P.19-38.
2. Markell EK| John DT| Krotoski WA. Medical
parasitology. 8th
ed. Philadelphia: WB
Saunders Co;
1999| P. 6-23.
3. ضیاءعلی ن، مسعود
ج. بررسی میزان شیوع انگل‌های روده‌ای در شهرستان کرمان. سومین کنگره سراسری
بیماری‌های انگلی در ایران ( ساری)؛ سال 1379.
4. رضائیان م، سرائی
م. بررسی میزان شیوع انگل‌های انسان درنواحی روستایی شهرستان لاهیجان. مجله بهداشت
ایران؛ سال بیست ویکم، شماره 4-1 ؛ 1371
؛ صفحات 37-29.
5. روحانی س،
کیانیان ه. شیو ع انگل‌های روده‌ای در
روستاهای شهرستان ساری. سومین کنگره سراسری
بیماری‌های انگلی در ایران (ساری)؛ سال
1379.
6. ارفع ف. کرم شناسی پزشکی. جلددوم، چاپ چهارم؛
انتشارات دانش پژوه ؛ سال 1366، صفحات27-12.
7. الوانی خ. بررسی
اپیدمیولوژیک عفونت‌های انگلی روده‌ای در بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک ویژه
دانشگاه
علوم پزشکی کرمانشاه. پایان نامه تحصیلی
،دانشکده پزشکی ،دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، سال1375.
8.. مراغی ش،
چریم ج. معمارپور م. بررسی میزان آلودگی با انگل‌های روده‌ای در مراجعه‌کنندگان به
آزمایشگاه
بیمارستان‌های گلستان وسینای اهواز در سال 1378
.سومین کنگره سراسری بیماری‌های انگلی در ایران
(ساری) ؛ سال 1379.
9. کاظم م، زالی م‌ر، شادرخ س، مسجدی م‌ر.
وضعیت انگل‌های روده‌ای در ایران براساس نتایج طرح سلامت و
بیماری. مجله بهداشت ایران، سال بیست و
چهارم،شماره3تا4 ؛سال 1374 ؛ صفحات 36 –9.
10. ندیم ا. مسائل مهم انگل شناسی پزشکی
در ایران . سومین کنگره سراسری بیماری‌های انگلی در ایران
(ساری) ؛ سال 1379
.
11.
Martens WJ| Jetten TH| Rotmans JE| et al. Climate change and vector
borne diseases: a global
modelling perspective . Global Environmental Change 1995; 3:195-209 .
12.
Jonathan A| Patz and William K. Immunology: climate change and vector-borne
diseases. Trends in
Immunology 2001; 22:171-172.