فروشگاه ساز بهبود

امید ملک

رئیس اداره نظارت بر امور کاریابیهای غیردولتی داخلی وزارت کار

مقدمه

چنانچه فرد بخواهد به کاری اشتغال ورزد که از آن احساس رضایت نماید و کارآئی نیز داشته باشد باید شغلش را با توجه به خصوصیات جسمانی ، روانی و اجتماعی انتخاب کند. به منظور افزایش رضایت شغلی که مستقیماً درکارآیی اثر دارد لازم است که افراد قبل از انتخاب به شناسایی کامل خصوصیات فردی و بررسی نیازهای شغلی جامعه که اساس و بنیاد انتخاب هستند از طریق راهنمائی شغلی و حرفه ای بپردازند. مشاوره شغلی شخص را در چنین شناسائی مدد نموده و او را در گزینش مناسب و درست شغل یاری می دهد و در صورت وجود نارضایتی شغلی از طریق مشاوران به سوی انتخاب مشاغل دیگر راهنمائی می گردد. با استفاده از راهنمائی شغلی و حرفه ای می توان ضمن شناسائی امکانات جامعه و نیز خصوصیات افراد ، آنان را به سوی یادگیری تخصصهائی ترغیب و تشویق کرد که با خصوصیاتشان سازگار بوده و نیازهای جامعه را تأمین نمایند و از این طریق آنان را با تغییرات اقتصادی و اجتماعی جامعه هماهنگ نمود. با انجام برنامه‌های صحیح راهنمایی شغلی و حرفه ای می توان ضمن رونق بخشیدن به خدمات مراکز کاریابی از بروز بیکاریهای پنهان و آشکار تا حد زیادی پیشگیری کرد.

الف: نقش راهنمائی و مشاوره شغلی در بهبود عملکرد مراکز کاریابی

از آنجائیکه تقویت و گسترش مشاوره شغلی از جمله سیاستهای فعال بازار کار محسوب می گردد هدایت افراد به سمت کسب تجربه شغلی و آموزشهای مورد نیاز و کمک به جستجوی شغل می‌تواند نقش مهمی در افزایش قابلیت اشتغال و انعطاف پذیری نیروی کار داشته باشد. در این بازار مراکز کاریابی به عنوان حلقه ای واسطه، بین عرضه و تقاضای نیروی کار می توانند با انجام راهنمائی و مشاوره شغلی نقش اساسی و حیاتی خود را در بازار کار ایفاء کنند.

اطلاعات شغلی و حرفه ای که افراد در موسسات کاریابی (که به عنوان تنها نهاد ارائه دهنده این اطلاعات) بدست می آورند آنان را با مشاغل متعدد آشنا نموده و زمینه سازگاری با شغل انتخابی و موفقیت در آن و نیز ایجاد انگیزه و ادامه اشتغال را میسر می سازد . در این رابطه مهمترین نقش اطلاعات شغلی و حرفه ای آماده سازی فرد برای شناسایی خود و هدف می باشد به گونه ای که اطلاعات شغلی و حرفه ای ارائه شده توسط مراکز کاریابی باید به فرد کمک کند که موفقیت کنونی را دریابد، برنامه و هدف های آینده را بشناسد و به طرح‌ریزی حرفه‌ای اقدام نماید و سپس توسط مراکز مذکور به شغل مناسب رهنمون شود .

ب: نقش دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی در ارائه خدمات مشاوره ای به جویندگان کار

با در نظر داشتن این موضوع که در حال حاضر مشاوره شغلی صرفاً در مراکز کاریابی غیر دولتی انجام می پذیرد بررسی وشناخت وضعیت مشاوره شغلی در این مراکز از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و محور اصلی بحث این نوشتار به همین موضوع اختصاص دارد.

دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی همانطور که از نام آنان پیداست در وهله نخست وظیفه راهنمائی و مشاوره  شغلی رابرعهده دارند این مراکز برخلاف مراکز خدمات اشتغال دولتی که در حال حاضر صرفاً از طریق پست اقدام به ثبت نام از جویندگان کار را می نمایند، موظفند از متقاضیان کار به صورت حضوری ثبت نام بعمل آورند همین امر باعث می گردد تا دست اندر کاران این مراکز به صورت چهره به چهره با متقاضی کار روبرو شده و فرد مذکور را از جمیع جهات مورد ارزیابی قرار دهند وانگهی امکان ارائه مطلوب  توانمندیها و تجارب فرد بیکار نیز فراهم می‌گردد. دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی به عنوان یک بخش خصوصی به منظور اثر بخشی فعالیت و کسب درآمد و نیز اجتناب از اتلاف وقت عموماً قبل از ثبت نام ازجویندگان کار با آنان مشاوره شغلی می نمایند تا ضمن شناسایی نقاط قوت وضعف بیکاران آنان را به فرصت شغلی مناسب هدایت نموده و در صورت نبود فرصت شغلی مورد نظر، براساس توانائیها، تجارب و علایق جویندگان کار آنان را با بخش خود اشتغالی آشنا و زمینه فعالیتشان را در این بخش فراهم نمایند. بنابر این همانطور که مشاهده می شود در فرآیند مشاوره شغلی ممکن است پس از ارزیابی توانائیها، فرد به صورت خوداشتغال مشغول به کار شده، و حتی سایر جوینده گان کار را به استخدام خود درآورد.

همچنین در ارتباط با کار آموزان جویای کار نیز گفتنی است که بسیاری از کار آموزان مراکز فنی و حرفه ای هیچ آگاهی نسبت به زمینه های رشد و ارتقاء در رشته تحصیلی خود نداشته و طبعاً بخش عمده ای از کارجویان نیز از پتانسیلها و قابلیتهای منطقه خود آگاهی اندکی دارند و یا هیچ آگاهی ندارند. دست اندرکاران دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی با شناسائی وضعیت آموزشی مراکز فنی و حرفه ای و مهارتهای مورد نیاز بازار کار می توانند با انجام مشاوره شغلی این نقیصه را برطرف نمایند.

ج: راهنمائی و مشاوره شغلی، وظیفه قانونی مراکز کاریابی غیر دولتی

            با توجه به اینکه شرح وظایف دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی در حال حاضر در چارچوب مفاد آئین نامه اجرائی «قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی بدون داشتن پروانه کار مصوب 1380» تنظیم یافته است لازم است توضیح مختصری در خصوص پیشینة قانون مذکور ارائه شود.

            با توجه به حساسیت بحث مشاوره شغلی و کاریابی و امکان سوء استفاده های احتمالی افراد سودجو ماده واحده ای تحت عنوان «قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی بدون داشتن پروانه کار» در تاریخ 31/3/1350 به تصویب مجلس سنا رسید.

بر اساس قانون مذکور اشخاصی می توانستند به حرفه کاریابی اشتغال ورزند که طبق آئین نامه ای که به تصویب شورای عالی کار خواهد رسید از وزارت کارواموراجتماعی برای کار معین و مدت معین تحصیل پروانه نمایند. شخصی که بدون پروانه کار به حرفة‌ کاریابی مبادرت می نمود و یا مقررات مندرج در پروانه را رعایت نمی کرد به پرداخت پنج هزار ریال تا پنجاه هزار ریال جزای نقدی محکوم می گردید.

نظر به اینکه پس از گذشت 26 سال از تاریخ تصویب قانون مذکور به دلیل بلااثر شدن ضمانت اجرائی پیش بینی شده، در سال 1380 پیشنهاد افزایش مبالغ جرایم به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

به این ترتیب مرتکب به حکم دادگاه در صورت تخلفات فوق الاشاره علاوه بر جبران خسارت مالی در هر بار برای بار اول مبلغ ده میلیون ریال ودر صورت تکرار برای بار دوم مبلغ پنجاه میلیون ریال و برای سوم مبلغ یکصد میلیون ریال محکوم خواهد شد.

در آئین نامه اجرائی قانون مذکور مصوب 1/10/81 هیئت محترم وزیران نحوه اخذ مجوز و چگونگی فعالیت و شرح وظایف مراکز کاریابی غیر دولتی داخلی مشخص گردیده است که عمده این وظایف عبارتند از:

1-  شناخت بازار کار داخلی

2-  ثبت نام از متقاضیان کار

3-  کسب فرصتهای شغلی

4-  مشاوره و راهنمایی شغلی جویندگان کار و کارفرمایان

5-  راهنمائی و معرفی متقاضیان کار فاقد مهارت به مراکز آموزش فنی و حرفه ای با توجه به نیاز بازار کار به منظور فرا گرفتن مهارتهای مورد نیاز.

6-  معرفی جویندگان کار ثبت نام شده به اداره کل کارواموراجتماعی استان ذیربط جهت استفاده از تسهیلات اعتباری در بخش غیر مزدبگیری اشتغال (دریافت وام خود اشتغالی).

با نگاهی به شرح وظایف قانونی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی داخلی اهمیت وجودی این مراکز در هدایت نیروی کار مشهود می گردد. بحث مشاوره نه تنها ابزار کار این مراکز به شمار می رود بلکه جزء مهم ترین وظایف قانونی مراکز مذکور به حساب می آید.

د: بررسی وضعیت راهنمائی و مشاوره شغلی در مراکز کاریابی غیردولتی داخلی

            براساس یافته‌های بدست آمده در یک تحقیق میدانی که با عنوان «بررسی وضعیت دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی داخلی» (74 مرکز) در مرداد ماه سال 82 انجام پذیرفت مشخص گردید که به دلیل مدت زمان اندکی که از راه‌اندازی این مراکز می‌گذرد ، مراکز مذکور در امور مربوط به مشاوره شغلی و ارائه خدمات مربوطه با حد بهینه هنوز فاصله دارند.

            هم اکنون حدود 82 درصد از مدیران دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی داخلی تا حد متعارفی با واژة‌ مشاوره شغلی آشنا هستند و مفهوم راهنمائی و مشاوره شغلی از نظر آنان عبارت است از :

1- شناخت توانائیهای جویندگان کار و ارائه اطلاعات شغلی به آنان

2- هدایت و راهنمائی جویندگان کار به شغل مناسب براساس توانائیهای جسمی، فکری و روانی‌شان

            بنابراین می‌توان گفت که اکثر مدیران با واژه‌ مشاوره شغلی بیگانه نبوده لیکن لازم است تا در خصوص شیوه های نوین مشاوره شغلی آموزشهای بیشتری به آنان ارائه شود . در سالهای اخیر وزارت کار اقدام به برگزاری کلاسهای آموزشی از جمله دورة راهنمایی و مشاوره شغلی با همکاری مؤسسه کاروتأمین اجتماعی و دانشگاه تربیت مدرس نمود و تاکنون حدود 73 درصد از مدیران کاریابی در دوره‌های آموزشی مربوطه شرکت نموده‌اند.

            سطح تحصیلی یک مشاور از جمله مؤلفه‌های مهم در امر مشاوره می‌باشد. سطح تحصیلی 63 درصد از مدیران کاریابی غیردولتی لیسانس می‌باشد و حدود 16 درصد مدرک تحصیلی دیپلم و فوق‌دیپلم دارند . حدود 21 درصد از مدیران مذکور دارای مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس و دکترا هستند که همین امر پشتوانة خوبی برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی و پشتیبانی علمی در امور مربوط به کاریابی از جمله مشاوره شغلی است . رشتة تحصیلی 61 درصد از مدیران کاریابی مرتبط با امر کاریابی است. رشته‌هایی چون علوم اقتصادی، مدیریت، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، روانشناسی و حقوق از جمله آنهاست. تحصیل بیش از نیمی از مدیران کاریابی در رشته‌های مرتبط می‌تواند عامل مهمی در تحقق اهداف کاریابی به حساب آید .

            بیش از نیمی از کارکنان شاغل در مراکز کاریابی (به غیر از مدیرمرکز) سطح تحصیلات دیپلم و فوق‌دیپلم داشته و بیش از یک سوم از آنان دارای مدرک تحصیلی لیسانس می‌باشند که با گذراندن یک دوره توجیهی می‌توانند کار مشاوره را انجام دهند . با توجه به اینکه عموماً کار مشاوره شغلی توسط این پرسنل انجام می‌شود لازم است تمهیداتی اندیشیده شود تا حدالامکان یک نفر کارشناس جهت راهنمائی و مشاوره در این مراکز به خدمت گرفته شود تا نقایص احتمالی برطرف و مشاوره به نحوه مطلوب انجام شود.

بعضاً مشاهده می شود حتی بیکارانی که از سطح سواد بالایی برخوردار هستند توانائی تهیه یک روز مه(CV) را ندارند و قادر به معرفی مطلوب خود نیستند مسئله دیگر اینکه امروزه در گزینش کارفرمایان علاوه بر دانش و تجربه شغلی متقاضیان کار عوامل بسیار جزئی و نامحسوس دیگری دخیل هستند که در نگاه اول کم اهمیت جلوه نموده، و اغلب نادیده انگاشته می شود حال آنکه دانستن آنها در تصاحب شغل مورد نظر بسیار حیاتی است در اینجا است که مشاوران شغلی می توانند با برگزاری جلسات توجیهی نحوه برخورد با کارفرما، روشهای مصاحبه و چگونگی تهیه رزومه(CV ) و امثالهم را به جوینده کار آموزش دهند. بنابراین مشاهده می شود که دامنه فعالیت مشاوران شغلی محدود به هدایت بیکاران به فرصتهای شغلی نمی شود.

هـ: اقدامات بعمل آمده توسط وزارت کارواموراجتماعی به منظور رونق بخشیدن به بحث مشاوره شغلی و ارتقاء جایگاه آن در مراکز کاریابی غیر دولتی داخلی

            وزارت کارواموراجتماعی در اجرای اهداف قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خصوص کاهش تصدی‌گری دولت و مشارکت بخش خصوصی زمینه فعالیت دفاتر مشاوره شغلی و کاریابیهای غیردولتی را در عرصه کاریابی فراهم و به صورت فراگیر این مراکز، فعالیت خود را از سال 79 در سراسر کشور آغاز نمودند. هم اکنون تعداد دفاتر مشاوره شغلی و کاریابیهای غیر دولتی داخلی 150 مرکز می باشد و با صدور 130 فقره مجوز برای متقاضیان دیگر تا پایان سالجاری تعداد این مراکز حدوداً به 300 مرکز بالغ خواهد گردید.

در حال حاضر توسعه ، تقویت و حمایت از دفاتر مشاوره شغلی و کاریابیهای غیردولتی از جمله رئوس سیاستها و جهت‌گیریهای اساسی وزارت کارواموراجتماعی است و این دستگاه با انجام اقدامات ذیل توجه ویژه ای به بحث مشاوره شغلی داشته و دارد.

1- همه ساله به منظور حمایت، تقویت  و تجهیز مراکز کاریابی غیر دولتی داخلی بر اساس عملکرد ارائه شده توسط این مراکز و در چارچوب شاخصهای تعیین شده از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور اعتباراتی تحت عنوان کمک مالی بلاعوض به این مراکز تخصیص می یابد. در شاخصهای مورد نظر یک شاخص مربوط به مشاوره شغلی است که بر اساس آن انجام مشاوره شغلی با جویندگان کار در امتیازات کمک مذکور منظور می گردد.

2- به منظور ایجاد انگیزه و رغبت بیشتر مدیران مراکز کاریابی غیر دولتی جهت انجام مشاوره شغلی و توجه بیشتر به آن لازم است حق الزحمه ای متناسب با خدمات مشاوره ای ارائه شده تعیین گردد. این مورد در اصلاحیة پیشنهادی آئین نامه اجرائی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیر دولتی لحاظ گردیده است.

3- اجرای دوره های آموزشی برای متصدیان و مدیران مراکز کاریابی غیر دولتی داخلی و آموزش تخصصی ویژه «راهنمائی و مشاوره شغلی» جهت کادر کاریابی جزء برنامه سالانه وزارت کارواموراجتماعی است.

4- بکارگیری و استخدام یک نفر کارشناس مشاوره در مراکز کاریابی غیر دولتی از ضروریات است باید ترتیبی اتخاذ گردد تا از جمله شرایط اخذ مجوز کاریابی غیر دولتی حضور تمام وقت حداقل یک نفر مشاور در محل کاریابی، الزامی شود.

5- برگزاری همایشهای سالانه در قالب موضوعات مرتبط با امر کار یابی، نقش اطلاع رسانی شغلی در بازار کار و راهنمائی ومشاوره  شغلی توسط وزارت کارواموراجتماعی.

نتیجه گیری و پیشنهادات:

            با توجه به مراتب فوق مشاهده می‌گردد که جهت کلی حرکت مراکز کاریابی غیردولتی داخلی از لحاظ نحوه فعالیت - ارائه خدمات مشاوره‌ای - وضعیت پرسنلی از لحاظ تعداد و سطح سواد مناسب بوده لیکن توسعه ،‌ تقویت و تجهیز این مراکز باید جزء برنامه‌های اساسی آتی به حساب آید تا سبب حرکت آنان به نقطه مطلوب گردد . به طور مسلم با نگاهی گذرا به عملکرد دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی می‌توان دریافت که با توجه به اینکه مدت زمان کمی از آغاز فعالیت این مراکز در کشور می‌گذرد و نیز با در نظر داشتن این موضوع که فرهنگ کاریابی آنطور شاید و باید در جامعه هنوز گسترش نیافته است، این مراکز عملکرد مطلوبی از جهات مختلفی داشته‌اند و امید است با حمایتهای قانونی فوق‌الاشاره و نیز با تبیین جایگاه واقعی این مراکز بتوان در زمینه شناخت بهتر بازارکار و نیز رفع بخشی از بیکاری موجود گامهای موثرتری برداشت .

1- انجام پژوهش و تحقیق به منظور ارائه طرح تیپ مراکز مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی جهت هماهنگ نمودن ساختار اداری و پرسنلی این مراکز در راستای بهبود عملکرد آنان.

2- اصلاح آیین نامه اجرائی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی مناسب با شرایط روز.

3- به منظور ارتقاء جایگاه کاریابی به عنوان یک بخش فنی و تخصصی در بازار کار، فرهنگ سازی و آشنا نمودن عموم مردم بویژه دانش آموزان و دانشجویان با این مراکز اجتناب ناپذیر است.

4- الزام آموزشهای مستمر برای مدیران و کارکنان مراکز کاریابی به جهت اثربخشی فعالیت این مراکز.

5- اولویت بخشیدن به متقاضیانی  که در صدد راه اندازی دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی  غیردولتی تخصصی (از قبیل فارغ التحصیلان، کارگران ساده و...) هستند باید جزء رئوس سیاستهای وزارت کار در این زمینه باشد.

منابع:

- این مقاله برگرفته از نتایج «بررسی وضعیت دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی داخلی» است که در مردادماه سال 82 توسط اداره نظارت بر امورکاریابیهای غیردولتی داخلی (وزارت کارواموراجتماعی) انجام پذیرفت.

- ماده واحده قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی و مشاوره شغلی بدون داشتن پروانه کار مصوب 1380

- آیین نامه اجرائی قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی و مشاوره شغلی بدون داشتن پروانه کار مصوب 1381